بررسی تغایر مفاهیم «عین»، «منفعت» و «نفع» در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

دکتری حقوق خصوصی دانشگاه اصفهان

چکیده

محققان، اعیان و منافع را به معیّن و کلّی تقسیم کرده و منافع را از این منظر تابع اعیان دانسته‌اند. همچنین اغلب حقوقدانان، اعیان کلی پیش از ایجاد را منفعت پنداشته‌اند. در این مقاله با بازنگری در مفاهیم «عین» و «منفعت» این نتیجه به‌دست آمده است که عینیت یافتن مخصوص اعیان است و منافع نیز اگر عینیت پیدا کنند، از مصادیق عین خواهند بود. بنابراین به نظر می‌رسد تقسیم‌بندی منافع به معین و کلی نادرست بوده و باید تقسیم‌بندی جدیدی در این مورد ارائه کرد. همچنین عنوان منفعت در مورد اعیان کلی، پیش از تعیین مصداق، استعمالی مجازی است. به نظر نگارنده اعیان کلی تنها حاوی «نفع» بوده و فاقد منفعت‌اند. نفع نیز به تبع عین کلی می‌تواند متعلق ذمه قرار گیرد و نتیجتاً مملوک باشد. ثمره آنچه گفته شد در ارتباط مستقیم با امکان سنجی ابراء یا اعراض و ضمان از منفعت است. بررسی موارد و پاسخ به مسائل فوق در جستار حاضر به شیوه کتابخانه‌ای و با مراجعه به منابع اصلی، مورد پژوهش قرار گرفته است.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگیران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگیران:
 https://www.magiran.com/paper/1961118
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1444083

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study of the difference between corporeal, benefit and profit from perspective of Imamiah jurisprudence and the Iranian law

نویسنده [English]

  • hamed khubyari
Ph.D. , private law, Isfahan University, Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The scholars have divided both corporeal properties and the benefits to determinate and general ones. The majority of the law scholars have also considered the general corporeal property before existence (like the fruits before existence) as benefits. By reviewing the concepts of corporeal and benefit in the paper we have found that objectivity is allocated to corporeal property and the benefits in the case of objectivity will be counted as corporeal. Therefore, dividing the benefits to determinate and general is not accurate and a new categorization must be offered. We believe that title of “benefit” for general corporeal properties before determining the object is a figurative use and given the difference between loss of benefit and not profiting we have tried to distinguish between benefit and profit by offering a more accurate definition of the two concepts. These definitions also affect the explanation of the subject of lease and hereby we can find that its subject is “capability of existence” of benefits not gradual attainment of them. Therefore, using the phrase “vesting possessory rights of benefit” in this case is not exactly true. There also a question arises that given the non-objectivity of the benefits, is the place of them obligation or they are different from the corporeal properties from this aspect as like? The author holds that the general corporeal properties contain only profits and lack benefit. The benefit can also be the subject of obligation and hence be possessed. The result of what we have studied has direct relation with possibility measurement of quittance or waiver and responsibility as to the benefit. The study of the above mentioned issues has been done library based by referring to the main sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • benefit
  • profit
  • general
  • determinate
  • objectivity
قرآن کریم
-  ابراهیمی دینانی، غلامحسین(1365)، قواعد کلی در فلسفه اسلامی، ج۲، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
-  ابن‌سینا، ابوعلی(1403ق)، الاشارات و التنبیهات، ج1، قم: دفتر نشر الکتاب.
-  ارسطو(1980م)، منطق ارسطو، تحقیق: عبدالرحمان بدوی، ج2، بیروت: دارالقلم.
-  امامی، حسن(1389)، حقوق مدنی، ج1، تهران: اسلامیه.
-  الشریف، محمد مهدی(1393)، «از تملیک تا تعهد: تأملی بر تأثیر حقوق فرانسه در تحلیل ماهیت اجاره در حقوق ایران»، پژوهش‌های تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش2، ص58-29.
-  انصاری، محمدعلی(1415ق)، الموسوعة الفقهیة المیسرة، ج1، قم: مجمع الفکر الإسلامی.
-  انصاری، مرتضی بن محمدامین(1415ق)، کتاب النکاح، ج1، قم: للمؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری قدس سره.
-  انصاری، مرتضی بن محمدامین(1389)، در محضر شیخ انصاری، شرح خیارات مکاسب: جواد فخارطوسی، ج4و10، قم: نشر مرتضی.
-  بجنوردی، سید محمد(1401ق)، قواعد فقهیه، ج1، تهران: موسسه عروج.
-  بجنوردی، محمدحسن(1419ق)، القواعد الفقهیه، ج5،  قم: نشر هادی.
-  بحرانی، یوسف(1413ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج21،  قم: موسسة النشر الاسلامی.
-  تفتازانی، مسعود بن عمر(1370)، شرح المقاصد، ج۱، قم: چاپ افست.
-  جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1388)، حقوق اموال، تهران: گنج دانش.
-  ـــــــــــــــــــــــــ(1390)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج5، تهران: کتابخانه گنج دانش.
-  حکیم، محسن(1363)، مستمسک العروة الوثقی، ج13، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
-  خراسانی، محمد کاظم(1391)، کفایة الاصول، تدوین: محمد علی صالحی مازندرانی، ج1، قم: صالحان.
-  رازی، قطب‌الدین(بی‌تا)، شرح المطالع، قم: کتبی نجفی.
-  سلامت، محمدعلی(1377)، «فوت منفعت یا عدم النفع در حقوق ایران و اسلام»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش(0)، ص76-53.
-  سهروردی، یحیی بن حبش(1355)، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق کتاب المشارع و المطارحات، ج1، تهران: چاپ هانری کوربن.
-  الشریف، محمد مهدی(1389)، «قواعد حاکم بر ایفای تعهد به انجام کار یا تسلیم عمل»، حقوق خصوصی، ش17، ص104-79.
-  شهیدی، مهدی(1380)، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران: مجد.
-  صالحی مازندرانی، محمد و پیام محمدی میر عزیزی(1396)، «اثر رد تعهد ثالث بر قرارداد»، حقوق خصوصی، ش1، ص 134-117.
-  طباطبایی یزدی، محمد کاظم(1378)، العروۀ ‌الوثقی(حاشیه مکاسب)، ج1، قم: موسسه اسماعیلیان.
-  ـــــــــــــــــــــــــ(1376)، سؤال و جواب(مجموعه استفتائات)، گردآوری: رضا استادی، به تحقیق حسن وحدتی شبیری و محمود مدنی بجستانی، ج1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
-  ـــــــــــــــــــــــــ(1423ق)، العروة ‌الوثقی(حاشیه مکاسب)، ج6، قم: موسسه انتشارات اسلامی.
-  طباطبایی، محمدحسین(1417ق)، نهایة الحکمة، قم: چاپ عباس علی زارعی سبزواری.
-  عاملی، زین‌الدین(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح المعة الدمشقیة، تعلیق: سید محمد کلانتر، ج7 و 3، قم: کتابفروشی داوری.
-  ــــــــــــــ(1416ق)، مسالک الافهام، ج5، قم: موسسه معارف اسلامی.
-  علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر(1407ق)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ج۱، قم: چاپ حسن‌زاده آملی.
-  علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر(1413ق)، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ج18، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-  فارابی، ابونصر محمد بن محمد(1408ق)، المنطقیات للفارابی، ج 1، قم: منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی.
-  فخر رازی، محمد بن عمر(1381)، منطق المخلص، تحقیق: احد فرامرز قرا ملکی و آدینه اصغری نژاد، تهران: انتشارات امام صادق7.
-  فروغی، علیرضا(1391)، «بررسی فقهی- حقوقی حق و ملک»، آموزه‌های فقه مدنی، ش5، ص106-79.
-  فصیحی‌زاده، علیرضا(1390)، «تفویت منفعت و مبانی ضمان آوری آن»، مجله حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش3، ص277-259.
-  فصیحی‌زاده، علیرضا و اعظم حیدری سورشجانی(1394)، «تحلیل تطبیقی ماهیت و سبب پیدایش اعمال و وقایع حقوقی در حقوق ایران و فرانسه»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، ش2، ص48-25.
-  قوام شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم(1384)، اسفار اربعه، مترجم: محمد خواجویی، ج1، تهران: انتشارات مولی.
-  کاتوزیان، امیر ناصر(1386)، اموال و مالکیت، تهران: نشر میزان.
-  ـــــــــــــــــ(1387)، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، تهران: نشر میزان.
-  ـــــــــــــــــ(1391)، نظریه عمومی تعهدات، تهران: نشر میزان.
-  کرمی، سکینه(1391)، «تحلیل فقهی حقوقی خسارت ناشی از تفویت منفعت»، فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش29، ص114-97.
-  کریمی، عباس و هادی شعبانی کندسری(1394)، «معامله به مال آینده»، مجله حقوقی دادگستری، ش90، ص127-101.
-  گلپایگانی، سید محمدرضا(1399ق)، بلغة الطالب، ج1، قم: مطبعه الخیام.
-  محقق حلی، جعفر بن حسن(1394)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، شرح: علی اکبر ایزدی فرد، تهران: گام حق.
-  محقق داماد، مصطفی(1369)، «اعراض از ملک»، تحقیقات حقوقی، ش8، ص32-7.
-  ـــــــــــــــــــــ(1388)، قواعد فقه، ج1، تهران: نشر علوم اسلامی.
-  ـــــــــــــــــــــ(1388)، نظریه عمومى شروط و التزامات در حقوق اسلام، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
-  مسگری، احمدعلی اکبر(1391)، «نقش ادراک در عینیت اعیان از منظر فلسفه هوسرل»، نشریه پژوهش‌های فلسفی، ش10، ص137-119.
-  مصباح یزدی، محمدتقی(1405ق)، تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: در راه حق.
-  منتظری، حسین‌علی(1415ق)، دراسات فی المکاسب المحرمة، ج1، قم: نشر تفکر.
-  موسوى خویى، سید ابوالقاسم(1412ق)، مصباح الفقاهه(المکاسب)، ج2، قم: المنتخب.
-  موسوی خمینی، مصطفی(1390)، مباحث حقوقی تحریرالوسیله، ج1، تهران: مجد.
-  موسوی خمینی، مصطفی(1421ق)، کتاب البیع، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
-  نائینی، محمدحسن(1418ق)، منیة الطالب، تقریر: خوانساری، ج1، قم: موسسه نشر اسلامی.
-  نجفی(کاشف الغطا)، حسن بن جعفر(1422ق)، انوارالفقاهه: کتاب البیع، نجف: موسسه کاشف الغطاء.
-  نجفی، محمد حسن(1376)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، مصحح: عباس قوچانی، عباس، ج27و37، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
-  نعمت‌اللهی، اسماعیل(1389)، «تحلیل فقهی حق عینی و حق دینی و مفاهیم مرتبط»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ش3، ص132-109.
-  ــــــــــــــــــ(1391)، «ذمه و عهده در فقه شیعه»، مطالعات اسلامی فقه و اصول، ش90، ص176-155.
-  هوشنگی، حسین(1383)، «عین و عینیت در فلسفه نظری کانت»، نامه‌ حکمت، ش3، ص70-51.