نگرشی نو بر مفهوم «شرط نامشروع» و اثر آن بر صحت عقد از دیدگاه مذاهب خمسه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره)

چکیده

عقود و متعلقات آن به جهت ارتباط عمیق و پیچیده‌ای که با ساحت‌های مختلف زندگی بشر دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. یکی از متعلقات مهم عقود، شروط هستند که به‌واسطه رابطه‌ای که با عقود دارند، می‌توانند بر صحت یا عدم صحت آن مؤثر باشند. در پژوهش پیش رو کوشیده شده به روش اسنادی و با استفاده از روش توصیفی‌، تحلیلی به این پرسش اساسی پاسخ داده شود که تعریف و اثر «شرط نامشروع» بر صحت عقود در فقه و حقوق ایران چیست؟ نتایج این پژوهش نشان میدهد، تعاریف فقها از شرط نامشروع با وجود تفاوت ظاهری به یک مفهوم بازمیگردد. علاوه بر این، درباره اثر آن بر صحت عقود میان فقها اختلاف است؛ عدهای آن را فاسد و غیر مفسد، عقد و برخی آن را فاسد و مفسدِ عقد میدانند و درنهایت، برخی قائل به تفصیل شدند که از میان تفاصیل، به نظر میرسد تفصیل مرحوم نجفی(صاحب جواهر) نسبت به سایر تفصیلها دقیقتر باشد، زیرا ویژگیها و احوالات شرط نامشروع و نحوه تأثیر آن را بر عقد مورد بررسی قرار داده است. در این تفصیل ایشان معتقد است شرط نامشروع فاسد است، اما مفسد عقد نیست، مگر اینکه مستلزم انتفای شرطی از شروط صحت عقد باشد. قانون مدنی از نظریه نخست تبعیت نموده است که البته به نظر میرسد از این میان، نظریه تفصیلی صاحب جواهر، مطلوبتر و در عین حال دقیقتر است.
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگ ایران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگ ایران:
https://www.magiran.com/paper/2110238
 
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1608523

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A new approach to the concept of “illegitimate condition” and its effect on the validity of the contract from perspective of the five Islamic schools and the Iranian law

نویسنده [English]

  • mohaddeseh moeeini far
Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Law, Faculty of Islamic Sciences and Research, Imam Khomeini International University
چکیده [English]

Contracts and their affiliations are of particular importance because of the deep and complex connection they have with different areas of human life. One of the important affiliations of contracts is the conditions that can affect the validity or inaccuracy of the contract due to their relationship with them. In the present paper, an attempt has been made by using a descriptive- Analytic method to answer the basic question that what is the definition of “illegitimate condition” and its effect on validity of the contracts in the Islamic jurisprudence and the Iranian law. The results of this study show that the definitions of jurists from the illegitimate condition, despite the apparent differences, refer to one concept. In addition, there are disagreements among the jurists about its effect on validity of the contracts; some consider it corrupt but not corrupting the contract and some others see it as both corrupt and corrupting the contract, and finally, some have gave details and made distinction among the conditions. It seems that the details given by the late Najafi (the author of Jawaher) seem to be more accurate than the others, because he has discussed the characteristics and circumstances of the illegitimate condition and how it affects the contract. In this idea, he believes that the illegitimate condition is corrupt, but it does not corrupt the contract, unless it requires the removal of one of the conditions of the accuracy of the contract. The Iranian Civil law follows the first theory, but it seems that the detailed theory of the author of “Jawaher” is more acceptable and more accurate.

کلیدواژه‌ها [English]

  • condition
  • illegitimate
  • contract
  • permitted
  • corrupt
  • corrupter

مراجع

- آبی، فاضل.(1408ق)، کشف الرموز، ج1، چ1، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- ابن حزم، علی‌بن‌احمد(بی­تا)، المحلی، ج8، بیروت: دارالفکر.
- ابن عابدین، محمد امین(1415ق)، حاشیۀ رد المحتار علی الدر المختار، ج19، بیروت: دارالفکر.
- ابن قدامه، عبدالله بن احمد(بی­تا)، المغنی فی فقه الامام احمد بن حنبل الشیبانی، ج4، چ1، بیروت: دار الکتاب العربی.
- احمد بن حنبل(بی­تا)، مسند احمد، ج2، چ1، بیروت: دارصادر.
- اردبیلی، احمد(بی­تا)، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، تحقیق: مجتبی عراقی، علی پناه اشتهاردی و حسین یزدی، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- اصفهانی، محمد حسین(1419ق)، حاشیه کتاب المکاسب، تحقیق: عباس محمد آل سباع، ج5، چ1، [بی­جا]: ذوی القربی.
- ازدی حجری مصرى، احمد بن محمد(1422ق)، شرح معانی الآثار، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- امامی، سید حسن(1374)، حقوق مدنی، ج1، چ15، تهران: اسلامیه.
- انصاری، مرتضی(1420ق)، المکاسب، ج6، چ1، قم: المؤتمر العالمی بمناسبه الذکری المئویه الثانیه لمیلاد الشیخ الانصاری.
-  بابرتی رومی، محمد بن محمود ابوعبدالله اکمل الدین(بی­تا)، العنایه شرح الهدایه، ج9، بیروت: دارالفکر.
- بحرانی، یوسف(1369)، الحدائق الناضره، ج19، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- بخاری، محمد بن اسماعیل(1401ق)، صحیح البخاری، ج3، چ1، استانبول: دارالفکر.
- ترمذی، عیسی بن سوره(1403هـ)، سنن الترمذی، ج3، چ1، بیروت: دارالفکر.
- جبعی عاملی، زین الدین بن علی(1410هـ)، شرح الروضۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیه، ج3، چ1، قم: امیر.
- جیلانی قمی، ابی القاسم بن الحسن(1371)، جامع الشتات، تصحیح: مرتضی رضوی، ج3 و4، چ1، تهران: کیهان.
- حداد عبادی یمنی، ابوبکر بن علی(1322)، الجوهره النیرۀ علی مختصر القدوری فی فروع الحنفیه، ج2، چ1، مصر: مطبعۀ الخیریه.
- حسینی عاملی، سید محمد جواد(1418ق)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج5، بیروت: دارالتراث.
- حلبی، ابن زهره(1417ق)، غنیۀ النزوع، چ1، قم: اعتماد.
- حلی، احمد بن ادریس(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج1، چ2، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- حلّی، جعفر بن حسن(محقق حلی)(1403ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، تحقیق: سید صادق شیرازی، ج2، چ3، تهران: استقلال.
- ــــــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، الرسائل التسع، تحقیق: رضا استادی، چ1، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی.
- حلی، حسن بن یوسف(1410ق)، ارشاد الاذهان، تحقیق: فارس حسون، چ1، قم: موسسه نشر اسلامی.
- ــــــــــــــــــ(1420ق)، تذکرۀ الفقهاء، ج10، چ1، قم: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث.
- ــــــــــــــــــ(1418ق)، قواعد الاحکام، ج2، چ1، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- حلی، فخرالدین محمد بن حسن(1387)، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، تحقیق: سید حسین موسوی کرمانی و دیگران، ج1، چ1، قم: العلمیه.
- زحیلی، وهبه(بی­تا)، الفقه الاسلامی و ادلته، ج5، دمشق: دارالفکر.
- سرخسی، أبو بکر محمد بن أحمد(1331ق)، المبسوط، ج12، مصر: مطبعۀ السعاده.
- سمرقندی، علاءالدین(1414ق)، التحفۀ الفقهاء، ج3، بیروت: دارالکتب العلمیه.
- شربینی، شمس الدین محمد بن احمد(1377ق)، مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج، ج6، مصر: مکتبه مصطفی البابی و اولاده.
- طباطبایی، سید علی(1415ق)، ریاض المسائل، ج8، چ1، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- طباطبایی حکیم، سید محسن(1404ق)، مستمسک العروه، ج12، قم: منشورات مکتبه آیت الله العظمی المرعشی.
- طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم(1337ق)، حاشیۀ المکاسب، ج2، قم: اسماعیلیان.
- طوسی، محمد بن حسن(بی­تا)، المبسوط، تحقیق: سید محمدتقی کشفی، ج2، قم: المکتبۀ المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
- طوسی، ابن حمزه(1408ق)، الوسیله، تحقیق: محمد الحسون، اشراف: سید محمود مرعشی، چ1، قم: خیام.
- عاملی، محمد بن مکی(1410ق)، اللمعۀ الدمشقیل فی فقه الامامیه، چ1، قم: دارالفکر.
- فیروزآبادی، ابراهیم بن علی(­بی­تا)، المهذب، [بی­جا]: [بی­نا].
- ــــــــــــــــــــــــ(­بی­تا)، التنبیه فی الفقه الشافعی، ج1، دمشق: دارالنشر.
- قرطبی، ابوالولید محمد بن احمد بن رشد(1408ق)، البیان و التحصیل و الشرح و التوجیه و التعلیل لمسائل المستخرجه، تحقیق: محمد حجی و دیگران، ج9، چ2، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
- قمی، علی بن احمد(بی­تا)، جامع الخلاف و الرفاق، قم: پاسدار اسلام.
- کاتوزیان، ناصر(1384)، حقوق مدنی3، چ10، تهران: سهامی انتشار و بهمن برنا.
- کاسانی، علاء الدین بن مسعود(بی­تا)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج13، قاهره: مطبعۀ الامام.
- کرکی، علی بن حسین(1411ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج13، چ1، قم: مؤسسه آل البیت:.
- محدثی، علی(1384)، ماهیت حقوقی شرط نتیجه، چ1، تهران: آریان.
- مصطفوی، محمد کاظم(1417ق)، مائۀ قاعدۀ الفقهیه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- مقدسی، محمد بن احمد بن قدامه(بی­تا)، الشرح الکبیر، ج10، بیروت: دارالکتب العربی.
- نجفی، محمد حسن(1368)، جواهر الکلام فی شرح شریع الاسلام، تحقیق: علی آخوندی، ج23، چ9، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- نجفی خوانساری، موسی بن محمد(1418ق)، منیۀ الطالب، تقریر بحث میرزا محمد حسین نائینی، ج3، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- نراقی، احمد(1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، چ1، [بی­جا]: مکتب الاعلام الاسلامی.
- نووی، محی‌الدین(بی­تا)، المجموع شرح المهذب، ج9، بیروت: دارالفکر.
مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق
دوره 13، شماره 40
اسفند 1398
صفحه 5-30

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار