ملاک حد و تعزیر از منظر فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه مذاهب اسلامی

2 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

3 دانشجو دکتری دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

چکیده

در نظام کیفری اسلام دوگونه مجازات وجود دارد که یکی حدّ و دیگری تعزیر نامیده شده است. با توجه به تفاوت‌هایی که در احکام و آثار مجازات حدّی با مجازات تعزیری وجود دارد، ارائه ملاکی برای تشخیص و تعیین هریک از آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد. با جستجو در منابع اصیل فقهی مذاهب اسلامی، شش نظریه دراین‌باره، به دست می‌آید. در این میان، جمهور فقها(به‌جز حنفیه) ملاک و مبنای خود را برای این تقسیم‌بندی، قرآن و روایات ذکر کرده‌اند، یعنی جرائمی را که در قرآن و سنّت برای آن‌ها مجازاتی مقدر شده، تحت عنوان حدّ و جرائمی را که مجازاتشان تعیین نشده است، تحت عنوان تعزیر قرار داده‌اند. حنفیه ملاک این تقسیم‌بندی را قرآن و جرائم ذکر شده در روایات را با هر اوصافی تعزیری می‌دانند. از آنجا که منابع روایی نزد فقهای مذاهب اسلامی یکسان نیست، جرائم حدّی و تعزیری‌ نزد آنان مانند یکدیگر نبوده و تفاوت‌های زیادی دارد. این نوشتار با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی، تحلیلی در پی پاسخگویی به این سؤال است که ملاک تشخیص مجازات حدّی از تعزیری چیست؟ این مقاله ضمن اشاره به اقوال مذاهب مختلف اسلامی و مقارنه بین آن‌ها، بر اساس گفتاری از امام علی7و نیز سایر روایات، ملاک شناخت حدّ از تعزیر را قرآن و سنت معرفی می‌کند.
 
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگ ایران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگ ایران:
https://www.magiran.com/paper/2110240
 
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1613468
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The criterion of Hadd and Ta'zir from the perspective of jurisprudence of the Islamic schools

نویسندگان [English]

  • ayoub shafeipoor 1
  • Muhammad Imami 2
  • hosein noraldini 3
1 Master of Contemporary Jurisprudence and Islamic Criminal Law, Tehran University of Religions
2 Department of Islamic Juristprudence and principle of Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhsd, Iran
3 phd student of mazaheb univercity in trhran
چکیده [English]

There are two types of punishment in the Islamic penal system, one called Hadd and the other Ta'zir. Given the differences in the rules and effects of the Hadd punishment with the Ta'zir one, it seems necessary to provide a criterion for identifying and determining each of them. A search in the authentic jurisprudential sources of the Islamic schools yields six theories on the subject.The majority of the Jurists (except for Hanafis) have mentioned the Qur'an and Hadiths as their criteria for this division, that is, the crimes for which punishment is prescribed in the Qur'an and Sunnah, are put under the title of Hadd and crimes for which the punishment has not been determined therein are introduced as T’azir. Hanafis consider the criterion of this division to be the Qur'an and call the crimes mentioned in the Hadiths with any descriptive attributes as T’azir. Since the sources of Hadiths are not the same among the jurists of the Islamic schools, the crimes of Hadd and Ta'zir are not the same in their ideas and there are many differences. Using library resources and descriptive- analytic methods, this paper seeks to answer the question of what is the criterion for distinguishing Hadd punishments from Ta’zirs. This article, while referring to the ideas of different Islamic schools and comparing them, based on a statement of Imam Ali (as) and other Hadiths, introduces the Qur'an and Sunnah as the criteria for distinguishing Hadd from Ta'zir punishments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Criterion
  • Hadd
  • T’azir
  • Islamic Jurisprudence
  • Islamic schools
قرآن کریم
- آذرنوش، آذرتاش(1391)، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران: نشر نی.
- ابن ادریس حلی، محمد(1411ق)، السرائر، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ابن حنبل، احمد(بی‌تا)، مسند، بیروت: دارصادر.
- ابن خلدون، عبدالرحمن(1408ق)، تاریخ ابن خلدون. بیروت: دارالفکر.
- ابن رشد، محمد(1425ق)، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد. قاهره: دارالحدیث.
- ابن‌ عابدین، محمد امین(1412ق)، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت: دارالفکر.
- ابن عبدالسلام، عزالدین(1414ق)، قواعد الأحکام فی مصالح الأنام. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
- ابن فرحون، ابراهیم(1406ق)، تبصرة الحکام فی أصول الأقضیة و مناهج الأحکام، [بی‌جا]: مکتبة الکلیات الأزهریة.
- ابن قدامه، عبدالله(بی‌تا)، المغنی، بیروت: دارالکتب العربی.
- ابن منظور، محمد(1416ق)، لسان العرب. بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
- ابن نجیم، زین‌الدین(بی‌تا)، البحر الرائق شرح کنز الدقائق. [بی‌جا]: دارالکتاب الإسلامی.
- انصاری، زکریا(بی‌تا)، أسنى المطالب فی شرح روض الطالب. [بی‌جا]: دارالکتاب الإسلامی.
- بهوتی، منصور(1418ق)، کشاف القناع عن متن الإقناع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
- تبریزی، جواد(1417ق)، أسس الحدود والتعزیرات، قم: مهر.
- ترمذی، محمد(1384)، سنن الترمذی. بیروت: دارالفکر.
- تفتازانی، سعدالدین(1330)، تهذیب المنطق و الکلام، مصر: مطبعة السعادة.
- جزیری، عبدالرحمن(1411ق)، الفقه علی المذاهب الأربعه. بیروت: دارالفکر.
- حبیب‌زاده، محمد جعفر(1381)، «مبنا و ملاک تعزیر»، ماهنامه دادرسی، ش33.
- خویی، سید ابوالقاسم(1391)، مبانی تکملة المنهاج. تهران: خرسندی.
- زبیدی، محمد(1414ق)، تاج العروس، بیروت: دارالفکر.
- زحیلی، وهبه(1405ق)، الفقه الإسلامی و أدلته، دمشق: دارالفکر.
- سرخسی، محمد(1406ق)، المبسوط، بیروت: دارالمعرفة.
- سمرقندی، محمد(1414ق)، تحفة الفقهاء، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- شافعی، محمد(1410ق)، الأم، بیروت: دارالمعرفة.
- شربینی، محمد(بی‌تا)، مغنی المحتاج، بیروت: دارالفکر.
- شهید اول، محمد(بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: مکتبة مفید.
- شهید ثانی، زین ‌الدین(1413ق)، مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
- طوسی، محمد بن حسن(1387)، المبسوط فی فقه الامامی، تهران: المکتبة المرتضویة.
- عبدری غرناطی، محمد(1416ق)، التاج و الإکلیل لمختصر خلیل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
- عوده، عبدالقادر(1394)، التشریع الجنائی الإسلامی، ترجمه حسن فرهودی‌نیا، تهران: احسان.
- فاضل مقداد(1428ق)، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الإمامیة، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
- فیروزآبادی، محمد(1426ق)، القاموس المحیط، بیروت: مؤسسة الرسالة.
- فیومی، احمد(1405ق)، مصباح المنیر. قم: دارالهجرة.
- قلیوبی، احمد سلامه و احمد برلسی عمیره(1415ق)، حاشیتا قلیوبی و عمیره، بیروت: دارالفکر.
- کاسانی، ابوبکر(1409ق)، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، پاکستان: المکتبة الحبیبیة.
- کلینی، محمد(1367)، الکافی، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- ماوردی، علی(1363)، الأحکام السلطانیه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- محقق حلی، جعفر(1409ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران: استقلال.
- مسلم نیشابوری(1407ق)، صحیح مسلم. بیروت: مؤسسة الطباعۀ و النشر.
- مؤمنی، عابدین(1382)، حقوق جزای اختصاصی اسلام. تهران: خط سوم.
- مؤمنی، عابدین(1392)، «مشروعیت رجم و حد یا تعزیر بودن آن از دیدگاه مذاهب اسلامی»، مجله فقه مقارن. س1، ش1.
- میرجهانی، حسن(1388)، مصباح البلاغة (مستدرک نهج البلاغة) [بی‌جا]
- هیثمی، علی(1408ق)، مجمع الزوائد، بیروت: دارالکتب العلمیة.
موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم(1413ق)،  فقه الحدود و التعزیرات،  قم:  چ1، منشورات مکتبة امیرالمؤمنین