امکان‌سنجی تمسک به قاعدۀ لاضرر به عنوان مبنای خیار «ما یَفسُدُ مِن یَوْمِه» (با تأکید بر شمولیت لاضرر بر امور عدمی)

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی

2 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خیارِ «مایَفسُدُ مِن یَوْمِه» یکی از انواع خیارات است که به موجب آن هرگاه مشتری در مبیع زود فاسد شدنی، تا مدتی که کالا رو به فساد می‌گراید ثمن معامله را پرداخت ننموده و کالای خود را تحویل نگیرد در این صورت بایع اختیار فسخ معامله را خواهد داشت. از جمله ادله اثباتی اقامه شده بر مشروعیت این خیار تمسک به قاعدۀ لاضرر است. استناد به لاضرر در این مسئله مبنی بر شمولیت قاعده بر امور عدمی است. ضرورت بحث از آن روست که در فرض اثبات جریان قاعده در امور عدمی، می‌توان از این ظرفیت برای پاسخگویی به مسائل و چالش‌های گوناگون فقهی بهره جست. پژوهش حاضر با روشـی توصـیفی، تحلیلـی بـه بازپژوهی موضوع از منظر فقهی پرداخته و ضمن بررسی تنقیح مسئله و نقد و بررسی احتمالات مطروحه در قاعدۀ لاضرر، درصدد اثبات رکن اساسی مذکور است. برآمد نوشتار این است که بر مبنای برخی احتمالات متصور در مسئله، امکان تمسک به قاعده قاعدۀ لاضرر به عنوان مشروعیت خیارِ مایَفسُدُ مِن یَوْمِهِ بی اشکال می‌نماید.
 
برای دریافت اصل مقاله، از نورمگز و یا مگ ایران ، آدرس های زیر را کپی و در نوار آدرس مرورگر خود وارد نمایید:
مگ ایران:
https://www.magiran.com/paper/2110243
نورمگز:
https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1613471

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The feasibility study of adhering to the rule of “no harm” as the basis of the option of “what spoils quickly (with the emphasis on inclusion of non-existing affairs in the rule of no harm)

نویسندگان [English]

  • mustafa sharifi 1
  • mohammad taghi ghaboli dur afshan 2
  • mohammad reza elmi sola 2
1 PhD student in jurisprudence and basics of law at Ferdowsi University of Mashhad
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

The option of “what spoils quickly” is one of the types of options according to which whenever the customer of a perishable good, does not pay the transaction price and does not deliver his goods as long as the goods are going to spoil, the seller will have the right to revoke the contract. One of the proofs of the legitimacy of this option is referring to the rule of no harm. Referring to the rule of no harm in this issue is based on the inclusion of the rule on non-existent matters. The necessity of the discussion is that, assuming the proof of inclusion of the rule on non-existent matters, this capacity can be used to respond to various jurisprudential issues and challenges. The present study, with a descriptive and analytical method, has researched the subject from the jurisprudential point of view and while trying to clarify the problem and critique and examine the possibilities proposed in the no-harm rule, seeks to prove the above mentioned basic element. The result of the paper is that, based on some probabilities, it seems possible to rely on the rule of no harm as the basis of legitimacy of the option of “what spoils quickly”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Option
  • rule of non-existing
  • what soils quickly
  • no harm
قرآن کریم
نهج البلاغه
-  ابن حمزه طوسی(1408ق)، الوسیله الی نیل الفضیله، چ1، قم: موسسه آیت الله مرعشی.
- ابن‌رجب، زین‌الدین ابوالفرج حنبلی(بی‌تا)، جامع العلوم و الحکم، بیروت: دار الحدیث.
- ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین، محمد(1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع/ دار صادر.
- ابن نجیم، زین‌العابدین ابن ابراهیم(1986م)، الاشباه و النظایر علی مذهب ابی حنیفه، قاهره: موسسه حلبی.
- احسایى، ابن ابى‌جمهور(1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، چ1، قم: دار سیدالشهداء7 للنشر.
- اردبیلى، احمد بن محمد(1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- اصفهانى، شیخ الشریعه(1410ق)، قاعد لاضرر ، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ــــــــــــــــــــ(1398ق)، نخبة الأزهار فی أحکام الخیار، چ1، قم: دار الکتاب.
- اصفهانى، محمدحسین کمپانى(1418ق)، حاشیة کتاب المکاسب، چ1، قم: أنوار الهدى.
- امام خمینى، روح الله(1423ق)، تهذیب الأصول، چ1، تهران: مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی;.
- شیخ انصارى، مرتضى(بی‌تا)، فرائد الاُصول، قم.
- ــــــــــــــــــ(1372)، کتاب المکاسب، قم: انتشارات دهاقانی.
- ایروانى، باقر(1426ق)، القواعد الفقهیه، چ3، قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
- ایروانى، على بن عبدالحسین نجفى(1406ق)، حاشیة المکاسب، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
- آشتیانی تهرانی، محمد حسن(بی‌تا)، بحر الفوائد، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- الباجی(بی‌تا)، المنتفی علی الموطا، بیروت: دار الکتب العربی.
- بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد(1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ـــــــــــــــــــــــــــــــــ(1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- بهبهانى، محمد باقر(1417ق)، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، چ1، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی.
-  سبحانی تبریزی، جعفر(1414ق)، المختار فی أحکام الخیار، چ1، قم: مؤسسه امام صادق7.
- تبریزى، جواد بن على(1416ق)، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، چ3، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- تبریزى، میرزا فتاح شهیدى(1375ق)، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، چ1، تبریز: چاپخانه اطلاعات.
- تمیمی مغربی، نعمان بن محمد(1385ق)، دعائم الاسلام، مصر: دارالمعارف.
- جبعی عاملى، زین‌الدین(1412ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، چ1، قم: مؤسسه دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
- جزائرى، سید محمد جعفر مروج(1415)، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید(منتهى الدرایة)، چ3، قم: مؤسسه دار الکتاب.
- جوهرى، اسماعیل بن حماد(1410ق)، تاج اللغة و صحاح العربیة، چ1، بیروت: دار العلم للملایین.
- حائرى، سید على بن محمد طباطبایى(1418ق)، ریاض المسائل، چ1، قم: مؤسسه آل البیت:.
- حرّ عاملی(1403ق)، وسائل الشیعه، چ5، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- حسینی مراغی، میرعبدالفتاح(1417ق)، العناوین، قم، مؤسسه نشر اسلامی.
- حکیم، سیدمحسن طباطبایى(1410ق)، منهاج الصالحین، چ1، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
- حکیم، سید محسن طباطبایى(بی‌تا)، نهج الفقاهه، چ1، قم: انتشارات 22 بهمن.
- حلبى، حمزة بن على(1417ق)، غنیة النزوع إلى علمی الاصول و الفروع، چ1، قم: انتشارات امام صادق7.
- حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر(1414ق)، تذکرة الفقهاء چ1، قم: مؤسسه آل البیت:.
- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلّى، حسن بن یوسف(1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ــــــــــــــــــــ(1412ق)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، چ1، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
- حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف(1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چ1، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- محقق حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن(1408ق)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- خراسانی، محمد کاظم(1424ق)، کفایۀ الاصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ــــــــــــــــــــ(1406ق)، حاشیة المکاسب، چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
- ــــــــــــــــــــ(1410ق)، درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
- خمینی، سید روح‌الله(1385)، کتاب الرسائل، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- ـــــــــــــــــ(1421ق)، کتاب البیع، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;.
- خوانسارى نجفی، موسى(1373ق)، رسالة فی قاعدة لاضرر، چ1، تهران.
- زرقانی، محمد(1355ق)، شرح الزرقانی علی الموطا، قاهره: نشر مصطفی محمد.
- سراج، محمد احمد(1414ق)، ضمان العدوان فی الفقه الاسلامی، بیروت: مؤسسۀ النشر و توزیع.
- سیوطی، جلال‌الدین(1378ق)، الاشباه و النظایر، موسسه مصطفی بابی.
- شهید ثانی، زین‌الدین بن علی(1413ق)، الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیه، قم: انتشارات داوری.
- طرابلسى، ابن براج(1406ق)، المهذب(لابن البراج)، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- طریحى، فخرالدین(1416ق)، مجمع البحرین، چ3، تهران: مرتضوى.
- طوسى، محمد بن حسن(1407ق)، الخلاف، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ـــــــــــــــــــــ(1351)، المبسوط، تهران: مرتضوی.
- ـــــــــــــــــــــ(1407ق)، تهذیب الاحکام، تهران: الاسلامیه.
- عاملى، محمد بن مکى(بی‌تا)، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشى مفید.
- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى(1419ق)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمه، قم: انتشارات اسلامى.
- عاملى، شهید ثانى، زین‌الدین بن على(1413ق)، مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
- عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن(بی‌تا)، معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه، قاهره.
- فاضل تونی، عبدالله(1415ق)، الوافیه فی الاصول قم: مجمع فکر اسلامی.
- فیومى، احمد بن محمد(1414ق)، المصباح المنیر، قم: منشورات دار الرضی.
- حسینى روحانى قمى، سید صادق(1412ق)، فقه الصادق7، قم: دار الکتاب/ مدرسه امام صادق7.
- صدوق، محمد بن على بن بابویه(1413ق)، کتاب من لا یحضره الفقیه، چ2، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
- کلینی، محمد بن یعقوب(1388ق)، کافی، چ3، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- کاشانى، حاج آقا رضا مدنى(1409ق)، تعلیقة شریفة على بحث الخیارات و الشروط، قم: مکتبة آیة الله المدنی الکاشانی.
- فیض کاشانى، محمد محسن(1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین7.
- میرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمد(1413ق)، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، تهران: مؤسسه کیهان.
- نجفى، میرزا حبیب الله رشتى(1407ق)، فقه الإمامیه، قسم الخیارات ، قم: کتابفروشى داورى.
- مامقانى، ملا عبداللّه(1350ق)، نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
- مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالانوار، چ3، بیروت: مؤسسه الوفاء.
- محقق حلی، جعفربن‌حسن(1408ق)، شرایع الاسلام، قم: اسماعیلیان.
- مراغى، سید میرعبدالفتاح(1417ق)، العناوین الفقهیه، قم: جامعه مدرسین.
- مصطفوى، حسن(1402ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
- مصطفوى، سید محمد کاظم(1423ق)، فقه المعاملات، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- مظفر، محمد رضا(1361)، حاشیة المظفر على المکاسب، قم: حبیب.
- ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمى(1385)، دعائم الإسلام، چ2، قم: مؤسسه آل البیت:.
- موسوی بجنودی، سیدمحمد(1388)، فقه مدنی، تهران: مجد.
- واعظ بهسودی، سید سرور(1427ق)، مصباح الاصول، قم: کتابفروشی داوری، 1417ق.
- موسوى‌بجنوردى، سیدحسن(1419ق)، القواعدالفقهیه، قم: نشر الهادی.
- نائینى، میرزا محمدحسین غروى(1373ق)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب،  تهران: المکتبة المحمدیه.
- نجفى، محمدحسین(1359ق)، تحریر المجلة، نجف: المکتبة المرتضویة.
- نجفی، محمدحسن(1404ق)، جواهرالکلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- نراقى، احمد بن محمد مهدى(1415ق)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت:.
- نراقی، احمد(1417ق)، عوائد الایّام، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی.
- محدث نورى، میرزا حسین(1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل البیت:.
- همدانى، آقا رضا(1420ق)، حاشیة کتاب المکاسب، قم.
یزدى، سید محمد کاظم طباطبایى(1421ق)، حاشیة المکاسب، چ2، قم، مؤسسه اسماعیلیان.