استنباط تفسیر مضیق قوانین کیفری از گزاره‌های فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد. گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی

2 مشهد.دانشگاه فردوسی مشهد. گروه فقه و مبانی حقوق

چکیده

تمسک به انواع تفاسیر در مقام تبیین مقصود شارع و قانونگذار به جهت فقدان نص مبین و مصرح، همواره یکی از اصلی‌ترین روش‌های خروج از تردید در شناسایی حکم و تکلیف قانونی و شرعی بوده است. در این میان، تفسیر مضیق به جهت هم‌سویی با حقوق افراد از یک‌سو و انطباق با مبانی متعدد فقهی از سوی دیگر، بیش از سایر تفاسیر مورد توجه و تاکید است. در این جستار ظرفیت فقه اسلامی در برخورداری از این مفهوم فرامرزی حقوقی، با رویکردی توصیفی و تحلیلی محل بررسی است و به این منظور، پس از ماهیت شناسی تفسیر مضیق به عنوان قاعده فقهی یا اصولی، صلاحیت اجرایی این تفسیر را بر اساس شبهات با منشاء فقدان، اجمال و تعارض نصین مورد بررسی قرار می‌دهد. تطبیق ماهیت این تفسیر که منجر به تقلیل‌گرایی کیفری در حوزه قوانین شده است، با نظر به برخی مبانی قابل استفاده نظیر اصل برائت و اصاله الاباحه و نیز قواعدی چون قاعده درأ و احتیاط در دماء ممکن است، به گونه‌ای که می‌توان اظهار داشت که ظرفیت‌های موجود در این اصول و قواعد مجرای تفسیر مضیق را در هر دو شبهات حکمی و موضوعی فراهم ساخته است. لذا، رویکرد فقهی در قبال تفسیر مضیق، رویه‌ای کاربردی مبتنی بر مبانی معتبر است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Inference of narrow interpretation of criminal laws from the statements of Islamic jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Rezaei 1
  • Mohammad Hassan Haeri 2
1 Ferdowsi University of Mashhad. Jurisprudence dnd Principal of Islamic Law
2 Ferdowsi University of Mashhad. Jurisprudence and Principal of Islamic Law
چکیده [English]

c
Relying on various interpretations in order to explain the intention of the Share' and legislator due to the lack of a clear and explicit text, has always been one of the main ways to get out of doubt in identifying the legal and religious ruling and obligation. In the meantime, narrow interpretation due to compliance with the rights of individuals on the one hand and compliance with various jurisprudential principles on the other hand, is more important and emphasized than other interpretations. In this paper, the capacity of Islamic jurisprudence in enjoying this transboundary legal concept is examined with a descriptive and analytical approach, and for this purpose, after analyzing the nature of narrow interpretation as a rule of jurisprudence or the basics of jurisprudence, the applicability of this interpretation is examined on the basis of doubts with the origin of the absence or ambiguousness of the text or conflict of the two texts. The comparison of the nature of this interpretation, which has led to criminal reductionism in the field of law, is possible with some usable principles such as the principle of innocence and the principle of permissibility, as well as rules such as the rule of Dar' (laps) and caution in the bloods, so that it can be stated that the existing capacities in these principles and rules have provided a channel for narrow interpretation in both doubts on the law and doubts on the fact. Therefore, the jurisprudential approach as to narrow interpretation is a functional attitude based on authorized basics.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrow interpretation
  • principle of innocence
  • rule of laps
قرآن کریم
- آقایی، محمدعلی، «قاعده درأء و اصل برائت: مجرای شمول: اشتراک یا افتراق»، نشریه تحقیقات حقوقی آزاد، ش4، ص36-11.
- ابن بابویه، ابوجعفر(1413ق)، من لا یحضر الفقیه، ج4، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر(1406ق)، المهذب، ج2، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ابن حمزه، محمد بن علی (1408ق) ، الوسیله الی نیل الفضیله، چ1، قم: مکتبه السید المرعشی.
- احسائی، محمدبن علی(1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه، ج2، چ1، تحقیق مجتبی عراقی، قم:  انتشارات سیدالشهدا7.
- اردبیلی، عبدالکریم(1402ق)، فقه الحدود و التعزیرات، قم: دارالعلم.
- امیدی، جلیل(1389)، تفسیر قانون در حقوق جزا، تهران: انتشارات جنگل.
- انصاری، مرتضی بن محمد امین(1419)، فرائد الاصول، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- آخوند خراسانی، محمد کاظم(1409)، چ1، کفایۀ الاصول، قم: موسسه آل البیت:.
- بجنوردی، محمد(1379)، قواعد فقهی، چ3، تهران: موسسه چاپ و نشر عروج.
- بروجردی، حسین(1415ق)، نهایۀ الاصول، تقریر: حسینعلی منتظری، چ1، تهران: تفکر.
- بیهقی، احمدبن حسین(بی‌تا)، السنن الکبری، ج9، قم: دارالفکر.
- ترمذی، محمدبن عیسی(1403ق)، سنن ترمذی، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان، ج2، بیروت: دارالفکر.
- حرعاملی، محمد بن حسن(1414ق)، وسائل الشیعۀ فی تحصیل احکام الشریعه، ج18، قم: موسسه آل البیت: لاحیاء التراث.
- حیدری، علی نقی(1412ق)، اصول‌الاستنباط فی اصول ‌الفقه، چ1، قم: لجنۀ ادارۀ الحوزۀ العلمیه.
- خمینی، سید روح الله(1392)، تحریر الوسیله، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
- خمینی، سید حسن، «بررسی تفاوت‌ مسائل اصولی و قواعد فقهی»، پژوهشنامه متین، ش55، ص43-25.
- خویی، سید ابوالقاسم(1410ق)، محاضرات فی اصول الفقه، به قلم محمد اسحاق فیاض، ج1، چ4، قم: دارالهادی.
- ـــــــــــــــــــ(1422ق)، مصباح الاصول، ج1، چ1، تهران: موسسه نشر آثار امام خویی;.
- سبحانی، جعفر(1424ق)، ارشادالعقولإلیمباحثالاصول، تقریر: محمد حسین حاج عاملی، ج1، چ1، قم: موسسه امام صادق7.
- سلار دیلمی، حمزه(1404ق)، المراسم العلویۀ فی احکام النبویه، چ1، قم: منشورات الحرمین.
- شهید اول، محمد بن مکی(1410ق)، اللمعۀ الدمشقیه، چ1، بیروت: دارالتراث.
- شهید ثانی، زین الدین(1413ق)، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، ج2و15، چ1، قم: موسسۀ المعارف الاسلامیه.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413ق)، المقنعه، چ1، قم: کنگره هزاره شیخ مفید.
- صانعی، پرویز(1388)، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات طرح نو.
- صدر، سید محمد باقر(1417)، بحوث فی علم الاصول، ج1، چ1، بیروت: الدار الاسلامیه.
- طوسی، ابوجعفر(1407ق)، تهذیب ‌الاحکام، ج10، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- ــــــــــــــــ(1417ق)، الخلاف، تحقیق علی خراسانی، ج5، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ـــــــــــــــــ(1400ق)، النهایۀ فی مجرد الفقه و الفتاوی، چ2، بیروت: دارالکتاب.
- علامه حلی، حسن بن یوسف(بی‌تا)، مبادی الوصول الی علم الاصول، چ1، تحقیق عبدالحسین محمد علی بقال، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- ـــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، قواعد الاحکام، ج3، چ1،  قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- علم‌الهدی، علی بن حسین(1376)، الذریعۀ الی اصول الشرعیه، چ1، تحقیق ابوالقاسم گرجی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- عمید زنجانی، عباسعلی(1386)، قواعد فقه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی و دانشگاه‌ها(سمت).
- عوده، عبدالقادر(1373)، حقوق جنایی اسلام بر اساس مذاهب پنجگانه و مقایسه آن با حقوق عرفی، ترجمه اکبر غفوری، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- فاضل تونی، ملا عبدالله(1412ق)، الوافیۀ فی اصول الفقه، قم: مؤسسه مجمع الفکر الاسلامی.
- فاضل لنکرانی، محمد جواد(1416)، القواعد الفقهیه، چ1، قم: چاپخانه مهر.
- کلینی، محمد یعقوب(1388)، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- گلدوزیان، ایرج(1386)، کلیات و مقدمه علم حقوق، تهران: انتشارات مجد.
- مجلسی، محمد باقر(1403ق)، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفا.
- محقق اردبیلی، احمد(1403ق)، مجمع الفائدۀ و البرهان فی شرح الارشاد اذهان، ج13، چ1، قم: انتشارات اسلامی.
- محقق حلی، جعفر بن حسن(1408ق)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2، چ2، تهران: مؤسسه اسماعیلیان.
- محقق داماد، مصطفی(1406ق)، قواعد فقه بخش جزایی، ج4، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- ــــــــــــــــــ(1387)، مباحثی از اصول فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مصطفوی، محمد کاظم(1392)، القواعد، قم: موسسه نشر اسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر(1411ق)، القواعد الفقهیه، چ3، قم: مدرسه امیرالمؤمنین7.
-  نائینی، محمدحسین(1376)، فوائد الاصول، به قلم محمد علی کاظمی خراسانی، ج1و4، چ1، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- نجفی، محمد حسین(1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج41، چ7، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.