قلمرو اختیارات اولیای دمِ مقتولِ بدهکار در اجرای قصاص

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر

چکیده

شارع مقدس در ضمن آیاتی از قرآن کریم مجازات قتل عمد را قصاص قرار داده است تا از این طریق ضمن متنبه کردن دیگران، قاتل را که با انگیزه و سوء قصد مرتکب فعل ناشایست گردیده و جامعه را دچار وحشت و اضطراب نموده است به سزای اعمال خود رسانداما از آنجا که متضرر اصلی در این جنایت یعنی مقتول وجود ندارد حق اعمال قصاص را به ولی دم وی واگذار کرده است اما سوال این است که آیااگر مقتول دیونی دارد که ترکه ی وی کفاف تادیه آن را ندهد اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول میتوانند نسبت به قصاص قاتل اقدام نمایند یا خیر؟ در این خصوص بین فقها اختلاف نطر وجود دارد: برخی با تمسک به آیه‎ی «...مَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِیِّهِ سُلْطَانًا ...» و این که قصاص حق ولی دم است بر این باورند که اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول می‏توانند قاتل را قصاص نمایند اما برخی دیگر با تمسک به روایت ابو بصیر معتقدند که اولیای دم بدون تضمین دیون مقتول نمی‏توانند به قصاص قاتل اقدام کنند. هر چند روایت مزبور به جهت ضعف سند از جانب دسته اول رد شده است اما با توجه به این که آیه مورد استناد دسته اول می‏تواند با آیات نفی حرج و روایات نفی ضرر مقید شود  و این که قصاص اولا حق مقتول است دیدگاه دوم قوی‏تر به نظر می‏رسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The realms of authority of the indebted murdered person's avengers of blood in performing retaliation

نویسنده [English]

  • maryam safae
Faculty of Islamic Azad University, Bushehr Branch
چکیده [English]

While referring to some verses of the Holy Koran, the sacred legislator sets retaliation as a punishment for the premeditated murder, through which not only the other people get warned, but also the murdered, who has performed a wicked deed with an evil intention and motive, bringing about horror and agitation in the society, would receive a punishment. However, since the main harmed person in this crime does not exist, the right of performing retaliation is given to the avenger of blood. But the question is that if the murdered has some debts that his heirlooms do not suffice to pay them, do the avengers of blood still have the authority to perform retaliation against the murderer or not? In this regard there is a controversy among jurists. Relying on the verse "…he who is unfairly murdered, we have made his avenger of blood king…" and on the fact that retaliation is the right of the avenger of blood, some jurists believe that avengers of blood can retaliate the murderer without undertaking the debts of the murdered. But relying on Abu Basir's narrative, some others believe that avengers of blood cannot perform retaliation against the murderer without undertaking the debts of the murdered,

کلیدواژه‌ها [English]

  • right of retaliation
  • avengers of blood
  • the indebted murdered person
  • debt undertaking
  • creditor
  • قرآن کریم(ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای)

    • آلوسی(بی‌تا)، تفسیر آلوسی، [بی‌جا]، [بی‌نا].
    • ابن‌ ادریس حلی، محمد بن احمد(1410ق)، السرائرالحاوی لتحریرالفتاوی، تحقیق: لجنۀ التحقیق، قم: موسسۀ ­النشر الاسلامی التابعه لجماعۀ ­المدرسین.
    • ابن زهره، حمزۀ بن علی(1417ق)، غنیۀ ­النزوع الی علمی الاصول و الفروع، تحقیق: شیخ ابراهیم البهادری، قم: مؤسسه ­الامام الصادق7.
    • ابن سعید، یحیی بن احمد(1405ق)، الجامع للشرایع، تحقیق: جمع من الفضلا، قم: مؤسسه سیدالشهداء7.
    • ابوالصلاح حلبی، تقی بن نجم الدین(بی‌تا)، الکافی فی­الفقه، تحقیق: رضا استادی، اصفهان: مکتبۀ الامام امیرالمومنین علی7.
    • ابی مسعود، محمد بن ابی محمد(بی‌تا)، تفسیر ابی مسعود المسمی بإرشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • اردبیلی، احمد بن محمد(بی‌تا)، مجمع­الفائده والبرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، تحقیق: الحاج آغا مجتبی العراقی، الشیخ علی پناه اشتهاردی و الحاج آغا حسین یزدی، قم: منشورات جماعۀ المدرسین فی حوزه­العلمیه.
    • اشتهاردی، علی‏پناه(1416ق)، مجموعه فتاوی ابن جنید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعۀ لجماعۀ مدرسین.
    • بیهقی کیدری، قطب الدین(1416ق)، اصباح الشیعه بمصابیح الشریعه، تحقیق: الشیخ ابراهیم البهادری، قم: مؤسسۀ الامام الصادق7.
    • حائری تهرانی، سید علی(1337)، تفسیر مقتنیات الدرر، تهران: دارالکتب الاسلامی.
    • حرعاملی، محمد بن حسن(بی‌تا)، وسائل­الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق: شیخ محمد الرازی، بیروت: مؤسسه دارالاحیاء التراث العربی.
    • حسینی سیستانی، سید علی(1414ق)، قاعده لاضرر و لا ضرار، قم: مکتب آیه الله العظمی السید سیستانی.
    • خمینی، سید روح الله(1390ق)، تحریر الوسیله، قم: دارالکتب العلمیه.
    • خویی، سید ابوالقاسم(1396ق)، مبانی تکملۀ­ المنهاج، قم: [بی‌نا].
    • سیوری حلی، مقداد بن عبدالله(1404ق)، التنقیح الرائع لمختصر الشرایع، تحقیق: السید عبداللطیف الحسینی الکوه‏کمری، قم: مکتبۀ آیۀ الله العظمی المرعشی النجفی;.
    • مکی، محمد(شهید اول)(بی‌تا)، الدروس­ الشرعیه، تحقیق: مؤسسه­النشر الاسلامی، قم: موسسه­النشر الاسلامی التابعۀ لجماعۀ المدرسین.
    • ــــــــــــــــــــ(1414ق)، غایۀ المراد فی شرح النکت الارشاد، تحقیق: مرکز الابحاث و الدراسه الاسلامیه، قم: مرکز الابحاث و الدراسۀ الاسلامیه.
    • شهید ثانی، زین الدین بن علی(1414ق)، مسالک ­الافهام فی شرح شرایع­ الاسلام، تحقیق: مؤسسۀ ­المعارف الاسلامیه، [بی­جا]: ­النشر الاسلامیه.
    • صانعی، یوسف(1382)، فقه الثقلین فی شرح تحریرالوسیله، کتاب القصاص، تحقیق: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی;، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی;.
    • طنطاوی، سید محمد(بی‌تا)، تفسیر الوسیط للقرآن الکریم، [بی‏جا]: [بی‏نا].
    • طوسی، محمد بن حسن(1407ق)، الخلاف، تحقیق: جماعۀ من المحققین، قم: موسسۀ ­النشر الاسلامی التابعۀ لجماعه­المدرسین.
    • ـــــــــــــــــــــــ(بی‌تا)، النهایۀ فی مجرد الفقه والفتاوی، قم: انتشارات قدس محمدی.
    • ـــــــــــــــــــــــ(1387)، المبسوط فی فقه الامامیه، تحقیق: السید محمد تقی الکشفی، تهران: مکتبۀ المرتضویۀ.
    • حلی، ابومنصور حسن بن یوسف(1410ق)، تحریر الاحکام الشرعیۀ علی مذهب ­الامامیه، تحقیق: الشیخ ابراهیم البادری، قم: مؤسسه ­الامام الصادق7.
    • ـــــــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، مختلف­ الشیعۀ فی احکام ­الشریعه، تحقیق: موسسۀ ‏النشر الاسلامی.
    • ـــــــــــــــــــــــــــــ(1418ق)، قواعد الاحکام فی معرفۀ ­الحلال والحرام، تحقیق: موسسۀ ­النشر الاسلامی، قم: موسسۀ النشر الاسلامی التابعۀ لجماعۀ المدرسین.
    • طبرسی، فضل بن حسن(1415ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: لجنۀ من العلما و الاخصائیین، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
    • قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا(1366)، کنز الدقایق و بحر الغرایب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: مؤسسۀ طبع و النشر وزارۀ الثقافه و الارشاد الاسلامی.
    • کاشانی، ملا فتح الله(1423ق)، زبدۀ التفاسیر، قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامی.
    • گروه علمی دوراندیشان(1392)، قانون مجازات اسلامی(مصوب 1/2/1392)، تهران: دوراندیشان.
    • مدنی کاشانی، آقا رضا(1410ق)، کتاب القصاص للفقها و الخواص، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی التابعۀ للجماعه المدرسین.
    • منصور، جهانگیر(1384)، قانون مجازات اسلامی، تهران: آگاه.
    • نجفی، محمد حسن(1367)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق: محمود القوچانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    نوری، حسین(1408ق)، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت:.