اعتبارسنجی مبنایی حکم عدم قصاص قاتلِ عاقل در قتل مجنون

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه بزرگمهر قائنات

2 دانش آموخته کارشناس فقه و حقوق اسلامی دانشگاه بزرگمهر قائنات

چکیده

اگر شخصی عاقل، مجنونی را عمداً به قتل برساند، قصاص نمی‎شود. این حکم در ماده 301 قانون مجازات اسلامی تصریح شده است. مستند این حکم، روایتی است مشهور به صحیحه ابا بصیر که بر اساس آن امام صادق7 در پاسخ به پرسش ابا بصیر می‎فرماید: کشتن مجنون توسط عاقل با قصاص همراه نخواهد بود. ایشان سپس قاعده «لا قود لمن لا یقاد منه» را مطرح فرموده‏اند. این روایت اگرچه به جهت برخورداری از سندی معتبر به صحیحه ملقب شده، لیکن خبر واحدی است که اگر بر روایات معارض، قرآن کریم و عقل عرضه شود، می‏تواند با چالش‌هایی گاه جدی همراه شود. بنابر تصریح قرآن کریم، قصاص برای بقاء وحفظ حیات است و مجازاتی برای پیشگیری از قتل‌های بعدی است، که با عدم قصاص قاتل مجنون، این هدف عملاً نادیده گرفته می‌شود. از طرفی دیگر قاعده «لا قود» در مصادیق مشابه و در عمل در احکام فقها رعایت نشده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین بیشتر و نقادانه‌تر این حکم و پاسخ به شبهاتی که پیرامون آن وجود دارد، با بهره‏گیری از منابع کتابخانه‏ای و با استفاده از ابزارهای فقه‏الحدیثی به صورت توصیفی تحلیلی و با رویکردی انتقادی به بررسی سندی و متنی روایت مورد استناد فقها و همچنین تحلیل محتوایی این حکم پرداخته است؛ چالش‌های آن با روح قرآن کریم و عرف عقلا را ذکر کرده و در پی طرح این دیدگاه است که در صورت عدم گذشت ولیّ دم، قصاص عاقلِ قاتل در قتل مجنون، به عدالت، فلسفه قصاص و عرف عقلا نزدیک‌تر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Basic assessment of the sentence of not retaliating against the wise killer in the insane murder

نویسندگان [English]

  • meysam kohantorabi 1
  • Mitra Lotfi 2
1
2 Bozorgmegr University of Qaenat
چکیده [English]

If a wise person deliberately murders a madman, he will not be punished. This sentence is stated in Article 301of the Islamic Penal Code. The documentary is a story known as Sahih Aba Basir, in which Imam Sadeq replied to a questioner that the killing of the insane by the wise would not be accompanied by retribution. They then put forward the principle of "La Qud Laman La Yaqad Mane." Sometimes serious challenges come along. What leads to retribution is the intentionality of the verb by an adult who has the power to control his or her action based on the intellect. This applies to the insane killer who is wise.On the other hand, according to the Holy Qur'an, retribution is the preservation of life and is a punishment for preventing subsequent murders that are virtually ignored with the insane killing of retribution. On the other hand, the principle of "laud" is not followed in similar instances and in practice in the jurisprudents' orders. However, the present study aims to provide a more and more critical explanation of this ruling by examining the documentary and contextual content of the narration cited by the jurists as well as the content analysis of its verdict. Wise killer retribution closer to justice, rationale philosophy and rational custom in insane killing

کلیدواژه‌ها [English]

  • Murder
  • Insane
  • Wise
  • Retribution. La Qaod

مراجع

  • قرآن کریم

    نهج البلاغه

    • ابن شهر آشوب،(1376)، مناقب، نجف اشرف: المکتبة و المطبعة الحیدریة.
    • ابن عباد، صاحب(1414ق)، المحیط فی اللغه، بیروت: عالم الکتاب.
    • ابن غضائری، ابوالحسن، احمد بن ابی عبدالله(1422ق)، کتاب الضعفاء-رجال ابن الغضائری، قم: دارالحدیث.
    • ابن فارس، ابوالحسین(1399ق)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دارالفکر.
    • ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر.
    • اردبیلی، احمد بن محمد(1423)، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • اشعری قمی، احمد بن محمد بن عیسی(1408ق)، النوادر، قم: مدرسه امام مهدیأ.
    • مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی(1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی.
    • امامی، حسن(1384ش)، حقوق مدنی، چ18، تهران: انتشارات اسلامیه.
    • الهی‌منش، محمدرضا(1394ش)، جرایم علیه اشخاص، تهران: انتشارات مجد.
    • آملی، میرزا محمد تقی(1380)، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران: مؤلف.
    • برقی، ابوجعفر، احمد بن محمد بن خالد(1383)، رجال البرقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • پاد، ابراهیم(1382)، حقوق کیفری اختصاصی: جرائم بر ضد اشخاص(صدمات بدنی و صدمات معنوی) ، تهران: رهام.
    • پوربافرانی، حسن(1393)، جرائم علیه اشخاص، تهران: جنگل.
    • تبریزی، جواد بن علی(1426ق)، تنقیح مبانی الأحکام، قم: دار الصدیقة الشهیدة{.
    • جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1396)، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش.
    • جوهری، اسماعیل بن حماد(1410ق)، الصحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
    • حلی، ابن ادریس(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • حلی، حسن بن یوسف(1420ق)، تحریرالأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: موسسه امام صادق7.
    • ـــــــــــــــــــ(1423ق)، ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیه.
    • حویزی، عبد علی بن جمعه(1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
    • خمینی، سید روح الله(1279ق)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
    • خوانساری، سید احمد بن یوسف(1405ق)، جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع، قم: موسسه اسماعیلیان.
    • خویی، سید ابوالقاسم(1390)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، [بی‌جا]: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم.

    ـــــــــــــــــــ(1413ق)، مبانی تکلمة المنهاج، قم: موسسه إحیاء آثار الإمام الخویی;.

    • راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1404ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دارالعلم.
    • الشریف الرضی، محمد بن حسین(1422ق)، المجازات النبویة، قم: دار الحدیث.
    • شهید ثانی، زین الدین بن علی(1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم: کتابفروشی داوری.
    • صافی گلپایگانی، لطف الله(1372)، الهیات در نهج البلاغه، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • ـــــــــــــــــــــــ(1391)، سلسله مباحث امامت و مهدویت، قم: دفتر نشر آثار حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی.
    • صدوق، محمد بن علی بن بابویه(1386)، علل الشرائع ، قم: کتابفروشی داوری.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • طباطبایی بروجردی، سید حسین(1422ق)، جامع الأحادیث شیعه، [بی‌جا]: مطبعه المساحه.
    • طباطبایی حکیم، سید محسن(1390)، منهاج الصالحین، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    • طبرسی، احمد بن علی(1403ق)، الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی.
    • طبرسی، فضل بن حسن(1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.
    • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ(1414ق)، الفهرست، نجف اشرف: المکتبة الرضویة.
    • ـــــــــــــــــــــــــــ(1413ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، قم: موسسۀ النشر الاسلامی.
    • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت: دارالکتب العربی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــ(1407ق)، رجال الطوسی، نجف اشرف: المکتبة و المطبعة الحیدریة.
    • طیب، عبدالحسین(1369ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
    • عاملی، حر محمد بن حسن(1104ق)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسۀ آل البیت:.
    • عاملی، شهید اول، محمد بن مکی(1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    • عاملی، زین‌الدین بن علی(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعه الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری.
    • عاملی، محمد بن علی(1411ق)، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، بیروت: موسسه آل البیت:.
    • عاملی، یاسین عیسی(1413ق)، الإصطلاحات الفقهیه فی الرسائل العلمیه، بیروت: دارالبلاغه.
    • فاضل لنکرانی، محمد(1386ش)، رساله توضیح المسائل آیت الله شیخ محمد فاضل لنکرانی، قم: آدینه سبز.
    • قرائتی، محسن(1388)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
    • قرشی بنایی، علی اکبر(1375)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت مرکز چاپ و نشر.
    • کشی، ابوعمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز(1389)، رجال الکشی اختیار معرفة الرجال، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
    • کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1407ق)، الکافی(ط‌ـ‌الإسلامیة) ، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
    • کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1392)، تحفة الأولیاء، [بی‌جا]: برهان صادق.
    • گرجی، ابوالقاسم(1381)، حدود تعزیرات و قصاص، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
    • گلدوزیان، ایرج(1396)، بایسته‌های حقوق جزای اختصاصی ، تهران: انتشارات میزان.
    • ــــــــــــــ(1391)، حقوق جزای اختصاصی، تهران: جهاد دانشگاهی
    • مجلسی، محمدباقر(1401ق)، بحارالأنوار، بیروت: دارالطبع.
    • محقق ثانی، علی بن حسین(1414ق)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم: مؤسسه آل البیت:.
    • محقق حلی، جعفر بن حسن(1392)، ترجمه فارسی شرایع الإسلام، ترجمه ابوالقاسم ابن احمد یزدی و محمد تقی دانش پژوه تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    • ــــــــــــــــــــــــ(1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    • مرادی، حسن و علی شهبازی(1394)، «عنصر معنوی قتل عمدی در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392»، مجله پژوهش حقوق کیفری، ش13.
    • مرعشی نجفی، سید شهاب الدین(1411ق)، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی;.
    • مغربی، ابوحنیفه، نعمان بن محمد تمیمی(1385ق)، دعائم الاسلام، قم: موسسه آل البیت:.
    • مکارم شیرازی، ناصر(1418ق)، انوار الفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب7.
    • مکارم شیرازی، ناصر(1427ق)، استفتائات جدید، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب7.
    • ـــــــــــــــــــ(1427ق)، الفتاوی الجدیدة، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب7.
    • منسوب به امام رضا، علی بن موسی7(203ق)، الفقه- فقه الرضا، مشهد: موسسه آل البیت:.
    • موسوی سبزواری، عبد الاعلی(1375)، مذهب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم: دار التفسیر.
    • میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن(1417ق)، غنائم الأیام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    • نجاشی، ابوالحسن احمد بن علی(1407ق)، رجال النجاشی- فهرست اسماء مصنفی الشیعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    • نجفی، صاحب الجواهر، محمد حسن(1432ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم: دارالکتب ‏الأسلامیه.
    • نراقی، مولی احمد بن محمد(1417ق)، عوائد الأیام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
    • نعمانی، محمد بن ابراهیم(1432ق)، کتاب الغیبة(نعمانی)، [بی‌جا]: گوناگون.

    نوری، حسین بن محمد تقی(1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: موسسه آل البیت:.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار