تأثیر موافقت با عامّه در شناسایی «روایات تقیه فقهی»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعة المصطفی العالمیه

2 مدرس حوزه و دانشگاه

چکیده

در تاریخ اسلام با انحراف خلافت از خاندان وحی، اهل بیت‌‌‌‌‌D برای حفظ اسلام و احیای اندیشه‌ ناب تشیع،‌‌‌‌‌ ناگزیر به رعایت سیاست تقیه شدند؛ این سیاست در صدور احکام شرعی فرعی و فتوا جریان داشت. اگر چه در حالت کلی ائمهD‌ براساس حکم واقعی و بدون تقیه فتوا‌ می‌دادند، اما در کتب فقهی‌‌‌‌‌ موارد متعددی از روایات وجود دارد که بر اساس ضوابط فقهی و اصولی به تقیه حمل شده است. به این نوع از تقیه که در مورد احکام شرعی فرعی می‌باشد «تقیه فقهی» اطلاق می‌شود. روایات حاکی از تقیه فقهی نیز روایات تقیه‌ای فقهی نامیده می‌شود. با توجه به کثرت روایات تقیه‌ای فقهی و وجود تعارض بین این روایات، نگارنده در پی پاسخ به این سؤال است که موافقت با مذهب عامه چه تأثیر و جایگاهی در شناسایی روایات تقیه فقهی دارد تا با شناخت آن‌ها فقیه بتواند ضمن حل تعارض بین این روایات، حکم واقعی را ازمنابع روایی استنباط نماید؟ لذا با بررسی متون روایی و مشاهده نمونه‌های زیادی از روایات تقیه‌ای و با روش توصیفی و تحلیلی به این نتیجه رسیده است که پذیرش تقیه فقهی از اقسام تقیه، اجتناب‌ناپذیر بوده به طوری که این نوع تقیه در تعارض روایات تقیه‌ای مشهود و یکی از شاخصه‌های مهم و تأثیرگذار در شناسایی روایات تقیه فقهی، موافقت با مذهب عامه می‌باشد، اگر چه برخی فقیهان مثل صاحب حدائق، برای این شاخصه تأثیر چندانی قائل نیستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Agreeing With Ahl as-Sunnah (the people of the Sunnah) on Identifying “Jurisprudential Taqiyya Traditions”

نویسندگان [English]

  • aref hamdollahi 1
  • neda akbari 2
1 Assistant professor of Al-Mustafa International University
2 Seminary school teacher (Ḥawzah ʿIlmīyah) and university teacher
چکیده [English]

Abstract
   Ahl al-Bayt (Arabic: أَهْل ٱلْبَیْت, lit.  people of the house) were forced to observe the policy of taqiyya (Arabic: تَقیَّة, taqīyyah, literally prudence, fear) in order to preserve Islam and revive the pure Shīʿa thought with the deviation of the caliphate (Arabic: خِلافَة, Khilāfa) from the Family of Revelation in the history of Islam. This policy was used in giving secondary religious rulings and fatwās) Arabic: فَتْوى; plural fatāwā فَتاوى). There are many cases of ḥadīths (Arabic: حَدیث, ḥadīṯ, pl. aḥādīth, أحادیث, ʾaḥādīṯ, literally “talk” or “discourse”) in jurisprudential books that were taken to taqiyya based on jurisprudential and principal rules, although Imāms generally gave fatwās based on primary rulings and without taqiyya. This type of taqiyyah, which is secondary to Sharīʿah (Arabic: شَریعة) rulings is considered as “jurisprudential taqiyyah”. Traditions indicating jurisprudential taqiyya are also called jurisprudential taqiyya traditions. The author by considering the large numbers of taqiyyah traditions and the existence of conflicts between these traditions is going to answer the question of what effect and place have agreeing with Ahl as-Sunnah (the people of the Sunnah)’s religion in identifying the traditions of jurisprudential taqiyya traditions, so that by knowing them, the jurist can deduce primary (true and real) religious law from the sources of narration while resolving the conflict between these traditions. As a result, it has been concluded by examining the narrative texts and observing many examples of taqiyya ḥadīths and by descriptive and analytical method that acceptance of jurisprudential taqiyya among the types of taqiyya is inevitable in such a way that this kind of taqiyya is evident in the contradiction of famous taqiyya ḥadīths and one of the important and influential features in identifying the jurisprudential taqiyya ḥadīths is agreement with the religion of Ahl as-Sunnah religion, although some jurists such as Ṣaḥib al- Ḥadā’iq (Al-Shaykh Yūsuf al-Baḥrānī, Arabic: الشَّیْخ یُوسُف البَحْرانی) do not consider much importance to this indicator for this reason.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Taqiyya
  • Jurisprudential taqiyya
  • Taqiyya ḥadīths
  • Disagreeing with Ahl as-Sunnah (the people of the Sunnah)
  • Contradictory ḥadīths
  • ابن بابویه، محمد بن علی(1413)، من لا یحضره الفقیه، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ­­­­­­­­­­­ــــــــــــــــــــــــــــ(1378ق)، عیون أخبار الرضاG ، چ1، تهران: نشر جهان.
  • ــــــــــــــــــــــــــــ(1414)، الاعتقادات فی دین الامامیه، تحقیق: عصام عبدالسید، چ2، بیروت: دارالمفید للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
  • ابن‌شهرآشوب مازندرانى، محمد‌ بن على(1379ق)، مناقب آل أبی‌طالبG، چ1، قم: علامه.
  • ابن رشد، محمد بن احمد(204م)، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره: دار الحدیث.
  • ا‌بن فارس‌‌، احمد بن ‌زکریا(14014)، معجم مقائیس اللغة، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
  • ابن‌منظور، ابوالفضل محمد‌ بن مکرم(1414)، لسان العرب، چ3، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.
  • اشعری، ابوالحسن(بی‌تا)، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین.
  • انصاری دزفولى، مرتضى‌ بن محمد امین(1416)، فرائد الاُصول، چ5، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1410)، کتاب المکاسب(المحشّى)، چ3، قم: مؤسسه مطبوعاتى دار الکتاب.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1414)، رسائل فقهیة(للشیخ الأنصاری)، چ1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  • بحرانى، آل عصفور، یوسف‌ بن احمد‌ بن ابراهیم(1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • جوهرى، اسماعیل‌ بن حماد(1410)، الصحاح - تاج اللغة و صحاح العربیة، چ1، بیروت: دارالعلم للملایین.
  • حر عاملی، محمد بن حسن(بی‌تا)،تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: موسسه آل البیتD.
  • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1403)، الفوائد الطوسیة، چ1، قم: چاپخانه علمیه.
  • حلّى، جعفر بن حسن(1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چ1، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • رازی حسنی، مرتضی(1383)، تبصرة العوام فی معرفة الانام، تصحیح: عباس اقبال، تهران: اساطیر.
  • راغب اصفهانى، حسین(1412)‌، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت/ دمشق: دارالعلم/ الدار الشامیة.
  • سبحانی، جعفر(1378)، فرهنگ عقائد و مذاهب اسلامی، قم: توحید.
  • سعدى ابوجیب(1408)، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، چ2، دمشق: دار الفکر.
  • الشاشی القفال الفارقی، أبو بکر(1980م)، حلیة العلماء فی معرفة مذاهب الفقهاء، بیروت: دار الأرقم.
  • صفری فروشانی، نعمت‌الله(1381)، نقش تقیه در استنباط، قم: بوستان کتاب.
  • ‍طوسی، محمد بن حسن(بی‌تا)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، قم: دارالکتب الاسلامیه.
  • ــــــــــــــــــــــــــ(1365)، تهذیب الأحکام، چ4، تهران: دارالکتب العلمیه.
  • عاملی، محمد بن مکی(1419)، ذکری الشیعة فی احکام الشریعه، قم: [بی‌نا].
  • عاملى، جمال‌الدین، حسن‌ بن زین‌الدین(1418)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین(قسم الفقه)، چ1، قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر.
  • کلینی، محمد بن یعقوب(1407)، الکافی، چ4، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  • مشکینی اردبیلی، علی(1374)، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثه، قم: نشر الهادی.
  • مفید، محمد‌ بن محمد بن‌نعمان(1414)، تصحیح اعتقادات الإمامیة، چ2، قم: کنگره شیخ مفید.
  • موسوی خمینى، سید روح‌الله(1375)، التعادل و الترجیح، مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی9.
  • مهدی لدین الله، احمد‌ بن یحیی(1399ق)، المنیة و الامل فی شرح الملل والنحل، تحقیق: محمدجواد مشکور، بیروت: دارالفکر.
  • نجفی، محمدحسن(1404)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، چ7، بیروت: دارإحیاء التراث العربی.
  • واسطى زبیدى، محب‌الدین سید محمد مرتضى(1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، چ1، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.