امکان‌سنجی اخذ اجرت توسط محسن در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و مدرس دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

انجام عمل با انگیزۀ احسان یکی از اسباب سقوط ضمان(مسئولیت) در فقه امامیه است. این وجه از قاعده احسان در قوانین موضوعه ایران از جمله ماده 510 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز مورد توجه قرار گرفته است. وجه دیگری که برای قاعده احسان می‎توان قائل شد، ایجاد ضمان برای محسن‎الیه است؛ یعنی هر گاه محسن، عملی را با انگیزه احسان انجام دهد که آن عمل هزینه‎ای برای محسن دربرداشت یا در عرف برای عمل محسن اجرت وجود داشت، محسن‎الیه باید هزینه‎های محسن یا اجرت عمل او را پرداخت نماید. در پذیرش این وجه بین فقهای امامیه اختلاف نظر وجود دارد؛ مشهور دیدگاه مخالف دارند، اما در بین حقوق‎دانان گرایش به پذیرش وجه دوم قاعده احسان بیشتر است و برخی مبنای ماده 306 قانون مدنی را قاعده احسان می‎دانند. در این مقاله تلاش شده است تا به این پرسش پاسخ داده شود که آیا می‎توان وجه مثبِت ضمان بودن قاعده احسان را پذیرفت یا خیر. جهت پاسخ به این پرسش ازروش تحلیلی- توصیفی در بررسی دیدگاه فقها و حقوق‌دانان استفاده شده و از منابع کتابخانه‎ای بهره برداری شده است. نتیجه تحقیق بیانگر این است که با شناسایی شبه عقد ناشی از قاعده احسان می‎توان وجه دوم قاعده احسان را پذیرفت‎، زیرا محسن بودن مساوی با قصد تبرع و مانعی برای دریافت اجرت نیست. این شبه عقد با تفاسیری که از قاعده احسان و قاعده حرمت عمل مسلمان در این تحقیق ارائه شده است، قابل شناسایی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Feasibility Study of Receiving Remuneration by a Benefactor in the Imamiyyah Jurisprudence and the Statutory Law of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • abbas karimi 1
  • amirabbas askari 2
1 Professor of Faculty of Law and Political Sciences, University of Tehran
2 PhD Student of Private Law, Faculty of Law and Political Sciences at University of Tehran and a University Professor at Al-Zahra University
چکیده [English]

   One of the causes of the distinction (termination) of Ḍamān (Arabic: ضَمان, liability) is doing the act with the motivation of benevolence in Imamiyyah jurisprudence. This aspect of the rule of benefaction (Arabic: اِحْسان) has also been taken into consideration in statutory law of Iran, including Article 510 of the Islamic Penal Code Adopted on 2013. The consideration of the creation of liability for the benefacted person (Arabic: مُحْسَنٌ­إلَیْه) is another aspect for the rule of benefaction; that is, the benefacted person must pay the costs of benefactor or his/her remuneration, if the benefactor (Arabic: مُحْسِن) conducts an action motivated by benefaction which costs benefactor or there was a remuneration in the custom for benefacted person’s action. There is a difference of opinion among Imamiyyah jurists in accepting this aspect. Well-known jurists have the opposite opinion, but there is more tendency to accept the second aspect of the rule of benevolence among jurists and some consider the basis of Article 306 of the Civil Code of the Islamic Republic of Iran to be the rule of benevolence. We have tried in this article to answer the question of whether it is possible to accept the proving aspect of being liable of the rule of benefaction or not. The analytical-descriptive method and library resources in order to answer this question were used to examine the views of jurists. The result of the research shows that the second aspect of the rule of benefaction can be accepted by identifying the pseudo-contract (quasi-contract) caused by the rule of benefaction; because being benevolent is equal to the intention of giving (animus donandi) and is not an obstacle to receiving a remuneration. This quasi-contract can be identified by interpretations of the rule of benefaction and the sanctity of a muslim’s act in this research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of benefaction (Arabic: اِحْسان)
  • Benefacted person’s remuneration
  • Unauthorized administration of others’ property
  • Pseudo-Contract of benefaction (Arabic: اِحْسان)
  • Sanctity of a muslim’s act

مراجع

  • امامى، سید حسن(بی‌تا)، حقوق مدنى، ج1، تهران: انتشارات اسلامیه، بی‎تا.
  • محقق داماد، سید مصطفی(1406)، قواعد فقه بخش مدنی، ج2، چ12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
  • هوشمند فیروزآبادی، حسین(1395)، «قاعده احسان و آثار فقهی و حقوقی آن در قرآن»، مطالعات فقهی حقوقی، س1، ش1.
  • اشتهاردى، على پناه(1417)، مدارک العروه، ج27، تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
  • بحرانى، یوسف بن احمد بن ابراهیم(1405)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج21، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • ترحینی عاملى، سید محمدحسین، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة، ج5، چ4، قم: دار الفقه للطباعة و النشر.
  • حسینی مراغى، سید میرعبدالفتاح بن على(1417)، العناوین الفقهیه، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • رشتی گیلانى، میرزا حبیب الله(1311)، کتاب الإجاره، [بی‌جا]، [بی‌نا].
  • سبزوارى، سید عبد الأعلى(1413)، مهذّب الأحکام، چ4، قم: مؤسسة المنار.
  • صافی گلپایگانى، لطف الله صافى(1416)، هدایة العباد، ج1، قم: دار القرآن الکریم.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1382)، فلسفه اعلی در علم حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش.
  • طاهرى، حبیب الله(1418)، حقوق مدنى، ج2، چ2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طباطبایی یزدى، سید محمدکاظم(1419)، العروة الوثقى(المحشّى)، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طباطبایی یزدى، سید محمد کاظم(1409)، العروة الوثقى، ج2، چ2، لبنان: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  • طباطبایی حکیم، سید محسن(1416)، مستمسک العروة الوثقى، ج 12، قم: مؤسسة دار التفسیر.
  • طباطبایی حکیم، سید محسن(بی‌تا)، نهج الفقاهه، قم: انتشارات 22 بهمن.
  • عاملى(شهید ثانی)، زین الدین بن على(1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج6، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  • کمپانی اصفهانى، محمد حسین(1409)، الإجاره، چ 2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • مصطفوى، سید محمد کاظم(1421)، مائة قاعده فقهیه، چ 4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1411)، القواعد الفقهیه، ج2، چ3، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنینG.
  • موحدی لنکرانى، محمد فاضل(1424)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - الإجاره، قم: مرکز فقهى ائمه اطهارD.
  • حیاتی، علی عباس(1392)، مسئولیت مدنی، تهران: نشر میزان.
  • موسوی خویی، سید ابوالقاسم(1418)، موسوعه الإمام الخوئی، ج30، قم: مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی8.
  • موسوی خلخالى، سید محمد مهدى(1427)، فقه الشیعة - کتاب الإجاره، تهران: مرکز فرهنگى انتشارات منیر.
  • نجفى(کاشف الغطاء)، حسن بن جعفر بن خضر(1422)، أنوار الفقاهة؛ کتاب المکاسب، نجف: مؤسسة کاشف الغطاء.
  • نجفى(کاشف الغطاء)، على بن محمدرضا بن هادى(1381ق)، النور الساطع فی الفقه النافع، ج1، نجف اشرف: مطبعة الآداب.
  • نجفى(کاشف الغطاء)، محمدحسین بن على بن محمدرضا(1395)، تحریر المجله، ج 1، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة.
  • رحمانی، محسن(1388)، «بررسی تطبیقی قلمرو ادارۀ مال غیر»، دانشنامه حقوق و سیاست، ش12.
  • صفایی، سید حسین(1392)، مسئولیت مدنی، چ 5، تهران: انتشارات سمت.
  • طباطبایی، سید حسین(1393)، «قاعده احسان و مجرای آن در نظام حقوقی ایران»، جستارهای فقه و حقوق، س1، ش2.
  • کاتوزیان، ناصر(1393)، الزام‌های خارج از قرارداد، ج2، چ11، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • کاتوزیان، ناصر(1390)، اعمال حقوقی، چ 4، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • محقق داماد، سید مصطفی(1391)، قواعد فقه بخش مدنی، ج1، چ 36، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار