واکاوی آسیب‌شناسی فقهی،‌ حقوقی موقوفات با تکیه بر «حق دسترنجی عرفی»

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه میبد، یزد، ایران.

2 استادیار گروه حقوق دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه میبد، یزد، ایران.

چکیده

از جمله اهداف «وقف»، دستیاری جامعه­ اسلامی است که تحقق آن در گرو ایفای نقش بی­نقص اجزاست؛ مادامی‌که معضلی متوجه آن گردد، از کارایی آن کاسته شده یا به‌کلی از بین می­رود. مقتضی تداوم انتفاع از موقوفات، بازشناخت آسیب‌های حیات رقبات است. پژوهش حاضر با به‌کارگیری روش مطالعه‌ موردی شهرستان میبد استان یزد، پس از تدوین اطلاعات مصاحبه­ نیمه­ساختاریافته با متخصصان حوزه­ اوقاف و منابع کتابخانه‌ای، به شناسایی آسیب‌ها پرداخته است. عطف به آسیب‌ها که منبعث از چهار عامل اصلی «واقف»، «عرف»، «اداره­ اوقاف» و «دولت» است، مهم‌ترین آسیب­ها را می­توان در مواردی نظیر عدم­تدقیق در تنظیم وقف­نامه، نهادینه­شدن نظرهای نابه‌جا چون حق دسترنجی عرفی، عدم­کارایی آرمانیِ سازمان اوقاف و خلأهای قانونی همچون فقدان نظام دادرسی منحصربه‌فرد دسته­بندی کرد. فرهنگ­سازی از طریق تبیین مفاهیم مرتبط با اوقاف، نظارت بیشتر بر عقود اجاره­ اموال موقوف در راستای تضییع حقوق موقوفات ناشی از حق دسترنجی عرفی و تبیین حق دسترنجی رعیتی برای عموم، بازنگری مجدد مقنن در مقررات مرتبط با وقف برای مسدود نمودن خلأهای قانونی، به­روز نمودن درآمدهای ناشی از موقوفات، نظیر پذیره در طراحی قالب­های جدید برای اخذ آن و توجه بیشتر به منابع انسانی در ادارات اوقاف، از جمله پیشنهادهای نگارندگان، جهت تحقق آرمان وقف است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential-Legal Pathology of Mawqūfāt (the Properties Endowed) by Relying on the Customary Wages (The Case Study of the City of Meybod)

نویسندگان [English]

  • Sayyid Muhammad Reza Tarashiun 1
  • Hussein Abedini 2
1 M.A. Student in Private Law, Department of Law, Faculty of Theology and Islamic Ma’aref, Meybod University, Yazd, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Theology and Islamic Ma’aref, Meybod University, Yazd, Iran (Corresponding Author).
چکیده [English]

   The assistance of the Islamic society is one of the goals of waqf (Arabic: اَلْوَقْف), the realization of which depends on the perfect role of the components, and its efficiency will be reduced or completely destroyed as long as a problem is faced by it. The necessity of continuing to benefit from mawqūfāt (the properties endowed) is the recognition of the “harms of the life of naked ownership”. The present study has identified the damages by using the case study method of “Meybod city of Yazd province”, after compiling the information of semi-structured interviews with experts in the field of awqāf and library resources. The most important damages can be categorized by considering the damages that are caused by the four main factors of “waqif” (Arabic: واقِف, the donor), “custom” (Arabic: عُرْف), “Administration of Awqāf” (Persian: اداره اوقاف) and “government”, in cases such as “lack of scrutiny in the preparation of waqf document, institutionalization of inappropriate opinions such as customary wages rights, lack of ideal efficiency of the Awqāf organization, and non liquet (commonly known as lacuna in the law) such as the lack of a specified adjudication system”. These are the authors’ suggestions for the realization of the ideal and goal of endowment: “Enculturation through explaining the concepts related to endowments or Awqāf”, “more supervision of the lease contracts of mawqūfāt or the properties endowed in order to violate the rights of mawqūfāt or the properties endowed resulting from the customary wages rights and explaining the right of the public affairs of wages rights to the public”, “re-revision of the legislature in the regulations related to waqf to avoid non liquet (commonly known as lacuna in the law)”, “updating the revenues resulting from mawqūfāt or the properties endowed, such as underwriting in designing new formats for obtaining them”, and “paying more attention to human resources in Administration of Awqāf”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pathology
  • Administration of Awqāf
  • Meybod County
  • Customary wages rights
  • Governments
  • اثنی­عشران، مهدی، تقی­پور، فائزه و رضا اسماعیلی(1397)، «شناسایی عوامل رسانه‌ای مؤثر بر ترویج فرهنگ وقف»، دین و سیاست فرهنگی، دوره­ 5، ش 11.
  • ارزانیان، آرش(1397)، چالش‌های حقوقی ناظر به قوانین و مقررات حوزه وقف در نظام حقوقی ایران با مطالعه­ موردی موقوفه حاج محمدحسن غمخوار شهریار، پایان‌نامه کارشناسی­ارشد رشته حقوق خصوصی، دانشگاه شاهد.
  • اسلامی­پناه، علی(1396)، «نقش عرف به‌منزله منبع حقوق»، مطالعات حقوق خصوصی، دوره47، ش2.
  • بهادری­جهرمی، علی و شعبانپور، رسول(1392)، «نقش عرف در قانونگذاری نظام اسلامی»، مطالعات حقوقی دولت اسلامی، س2، ش3.
  • جبارگلباغی، سیدعلی(1380)، «عرف از دیدگاه امام خمینى9»، نشریه­ فقه، دوره­ 7، ش 26-25.
  • جعفری­لنگرودی، محمدجعفر(1383)، ترمینولوژی حقوق، چ5، تهران: انتشارات گنج­دانش.
  • جوکار، عیسی(1397)، عوامل و راهکارهای پیشگیری از موقوفه­خواری در استان فارس، پایان‌نامه کارشناسی­ارشد رشته­ حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نورآباد ممسنی.
  • چرخی، فاطمه(1396)، بررسی فقهی و حقوقی تنظیم سند اجاره­ موقوفات، پایان‌نامه­ کارشناسی­ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
  • حاتمی، علی‌اصغر و شفقتی، ویدا(1380)، «اجاره­ مال موقوفه»، نشریه­ فقه و اصول، دوره­ 33، ش 1.
  • حکیم، محمدتقی(1418)، الأصول العامة للفقه المقارن، قم: مجمع جهانی اهل‌بیتD.
  • رستم­پور، آرمان، ذوالفقاری، مهدی و ابراهیم یاقوتی(1398)، «روزآمدسازی موارد مصرف عواید موقوفات در فقه، حقوق موضوعه و رویه قضایی ایران»، ماهنامه جامعه‌شناسی­سیاسی ایران، دوره2، ش4.
  • روحی­برندق، کاووس، فصیح، منصوره و محمدامین کیخافرزانه(1395)، «تبارشناسی عرف در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره­ 8، ش15.
  • سبحانی­تبریزی، جعفر(1387)، الموجز فی اصول الفقه، قم: مؤسسة الإمام الصادقG.
  • کاشف‌الغطاء، شیخ أسعد(1419)، العرف حقیقته و حجیته، قم: الذخائر.
  • کریمی، عماد(بی‌تا)، آسیب‌شناسی وقف، تهران: سازمان حج و اوقاف و امور خیریه.
  • محقق­داماد، سیدمصطفی(1372)، مباحثی از اصول فقه، چ7، قم: اندیشه‌های نو در علوم اسلامى.
  • محمدی، محمود(1379)، تحلیل نقش متقابل وقف و شهرسازی، ج30، قم: وقف میراث جاویدان.
  • مختاری، زهرا(1397)، حق ریشه در املاک وقفی و آثار آن، پایان‌نامه­ کارشناسی­ارشد رشته­ی حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد مرودشت.
  • ملک‌زاده، فهیمه و احمدلو، مونا(1391)، «جایگاه عرف در حقوق با رویکردی بر ‌اندیشه‌های امام خمینی9»، پژوهشنامه­ متین، دوره­ی 14، ش56.
  • یاوری، وحید، صادقی­شاهدانی، مهدی و مجتبی نصراللهی­نسب(1397)، «آسیب‌شناسی الگوی درآمدزایی موقوفات»(مطالعه­ موردی املاک مسکونی عرصه اعیان‌ وقف)، مطالعات اقتصاد اسلامی، دوره 12، ش2.