فرایندشناسی برون‌رفت استنباط حکم از چالش تعارض دلیل نقلی و دلیل عقلی

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه فقه ومعارف جامعه المصطفی العالمیه خراسان

2 استادیار گروه فقه ومعارف جامعه المصطفی العالمیه خراسان

3 استادیار گروه فقه و معارف جامعة المصطفی العالمیة خراسان

چکیده

استنباط حکم فقهی در یک مسیر و سازوکار معیّن، گاه با چالش‌هایی مواجه می‌شود که مجتهد باید برای برون‌رفت از آن و به فرجام رساندن صدور حکم، چاره‌جویی نماید. یکی از این چالش‌ها تعارض یک دلیل نقلی با دلیل عقلی است، که سازوکار رسیدن به برایند آن، مسئله این پژوهش است و از آنجایی که پیشینه فربهی ندارد، شاخص جدید بودن این مقاله نسبت به آثار مشابه نیز به شمار می‌رود. این پژوهش در جغرافیای بین‌رشته‌ای فقه و اصول و به روش توصیفی، تحلیلی فرایند چگونگی برون‌رفت از چالش تعارض دلیل نقلی با دلیل عقلی را محور سؤال اصلی خود قرار داده است. یافته‌های این پژوهش نشان می­دهد در تعارض دلیل نقلی و عقلی اگر دلیل نقلی معتبر باشد، در فرض تعارض با دلیل عقلی غیر ضروری، دلیل نقلی مقدم است و اگر دلیل عقلی از ضروریات و قطعیات باشد، دلیل عقلی بر نقلی مقدم است. اصولیان اهل سنت، اجماع دارند که در تعارض قیاس و خبر واحد اگر جمع میان آن‌ها ممکن نباشد، دلیل ظنى ارجح، مقدم است؛ اما در اینکه کدام یک از این دو ارجح است، اختلاف دارند؛ لیکن از نگاه شیعه به دلیل معتبر نبودن «قیاس»، چنین تعارضی اساساً شکل نمی­گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The processology of deriving the ruling from the challenge of the conflict between narrative reason and rational reason

نویسندگان [English]

  • abootaaleb nazari 1
  • morteza moruzi 2
  • hassanali akhlaghi amiri 3
1 al-mostafa
2 ل
3 ا
چکیده [English]

The derivation of a jurisprudential ruling in a certain path and mechanism sometimes faces challenges that the mujtahid must find a solution to get out of it and complete the issuance of the ruling. One of these challenges is the conflict between a narrative reason and a rational reason, the mechanism of reaching its conclusion is the problem of this research, and since it does not have a rich background, it is also an indicator of the novelty of this article compared to similar works. This research in the interdisciplinary geography of jurisprudence and principles, and in a descriptive, analytical way, the process of how to overcome the challenge of the conflict between narrative reason and rational reason has been the focus of its main question. The findings of this research show that in the conflict between narrative and rational reason, if the narrative reason is valid, in the assumption of conflict with unnecessary rational reason, the narrative reason takes precedence, and if the rational reason is one of necessity and certainties, then the rational reason takes precedence over the narrative. The Usulists of Ahl al-Sunnah have a consensus that in the conflict between qiyas and single news, if it is not possible to combine them, the reason of suspicion is preferable; But they differ on which one of these two is preferable; But from the Shiite point of view, due to the inauthenticity of "Qiyas", such a conflict does not arise.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shia jurisprudence
  • inference of Sharia ruling
  • conflict of evidence
  • ijtihad
  • principles of jurisprudence
  • ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین(1403)، عوالی اللآلی العزیزیه فى الاحادیث‌الدینیه، قم: سید الشهداG.
  • ابن همام حنفی، محمد(بی‌تا)، فتح القدیر، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • انصاری، مرتضی(1411)، فرائد الاصول(رسائل)، قم: جامعه مدرسین.
  • جمعی از نویسندگان(1389)، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد(1418)، الصحاح(تاج اللغه و صحاح العربیه)، بیروت: دارالفکر.
  • حنفاوی، محمد ابراهیم(1408)، التعارض و الترجیح عند الاصولیین و اثرهما فی الفقه الاسلامی، مصر: دارالوفاء.
  • خراسانی، محمد کاظم(آخوند خراسانی)(1412)، کفایة الاصول، قم: جامعه مدرسین.
  • الخوری الشرتونی، سعید(بی‌تا)، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • الزحیلی، وهبه(1986)، اصول الفقه الاسلامی، دمشق: دارالفکر.
  • شوکانی، محمد بن علی(1424)، إرشاد الفحول إلی تحقیق الحق من علم الأصول، بیروت: دارالکتب العربی،
  • صدر، سید محمد باقر(1405)، دروس فی علم الاصول، بیروت: دارالکتب العربی،
  • عزیز برزنجی، عبدالله عبداللطیف(بی‌تا)، التعارض و الترجیح بین الأدلّه الشرعیه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • فخر رازی، محمد بن عمر(1418/ 1997)، المحصول فی علم اصول الفقه، ج۵، بیروت: طه.
  • فراهیدی، خلیل بن احمد(1409)، کتاب العین، چ2، قم: نشر هجرت.
  • کنوی، محمد بن محمد(2002)، فواتح الرحموت بشرح مسلم الثبوت، بیروت: دارالکتب العربی.
  • محقق داماد، سید مصطفی(1394)، مباحثی از اصول فقه، چ18، قم: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • مظفر، محمدرضا(1415)، اصول فقه، قم: دارالفکر.
  • مکارم شیرازی، ناصر(1434)، انوار الاصول، چ4، قم: دارالنشر الامام علی بن أبی‌طالبG.
  • ابن زین الدین(شهید ثانی)، حسن(بی‌تا)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، چ9، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  • فیومی، احمد بن محمد(1414)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چ2، قم: موسسه دار الهجره.
  • حکیم، محمد تقی(1432)، الاصول العامه للفقه المقارن، چ3، قم: الناشر مرکز الطباعه و النشر للمجمع العالمیه لأهل البیت(ع)