واکاوی فقهی، حقوقی ماهیت و آثار شرط پیدایش حق فسخ در فرض عدم پرداخت ثمن در قرارداد بیع

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی؛ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیارگروه حقوق خصوصی؛ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

گاهی در قرارداد بیع شرط می‌شود که فروشنده در صورت تخلف خریدار نسبت به پرداخت ثمن یا اقساط آن، حق فسخ قرارداد را دارد. در مورد این شرط از سویی این سؤال جدی وجود دارد که ماهیت شرط مزبور و خیار ناشی از آن چیست و از سوی دیگر چه اثری بر این شرط بار می‌شود. آیا قراردادهای ناقلی که مشتری نسبت به مبیع منعقد می‌نماید صحیح است یا وضعیت حقوقی دیگری دارد؟ در صورتی که قرارداد نخست توسط فروشنده و به استناد تخلف خریدار، فسخ شود، آیا امکان استرداد مبیع از انتقال گیرنده در قراردادهای متعاقب وجود دارد یا خیر؟ این جستار با روشی توصیفی، تحلیلی و از منظر فقهی و حقوقی در صدد بر آمده است پاسخ سؤالات یاد شده را بیابد و رای وحدت رویه شماره 810 دیوان عالی کشور را نیز در ترازوی نقد قرار دهد. نتایج این جستار حاکی از این است که توصیف شرط یادشده با عنوان شرط خیار یا خیار تخلف از شرط از ایرادات کمتری برخوردار است؛ البته رأی وحدت رویه در این خصوص ساکت است. در خصوص تأثیر شرط بر قراردادهای متعاقب، به رغم وجود دیدگاه های فقهی و حقوقی مختلف، صحت قراردادهای بعدی اقوی به نظر می‌رسد مگر اینکه از اراده انعکاس یافته طرفین قرارداد نخست خلاف آن به وضوح استنباط گردد، در خصوص استرداد مبیع از انتقال گیرنده های بعدی نیز همان­گونه که از رأی وحدت رویه نیز به درستی استنباط می‌شود، این مسئله تابعی از اراده طرفین قرارداد نخست به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Legal and jurisprudential Scrutiny of Substance and Effects of appearance of right of cancellation in case of non-payment of price in sale contract

نویسندگان [English]

  • seyyed mohammad mahdi ghaboli dorafshan 1
  • Ali Saatchi 2
1 Associate Professor Ferdowsi University of Mashhad
2 Department of private law Faculty of law and political science, Ferdwosi university of Mashhad
چکیده [English]

Occasionally, there is a condition as a sale contract in which, if the buyer has a violation in paying the price, the seller has the right of cancellation of the contract. One could ask what is the substance of this condition and its option and what is the effect of the condition? Are a contract with a transfer nature that the buyer concludes is valid? If the seller rescinds the first contract by virtue of a violation by the buyer, is the restitution of the object of sale in a subsequent contract possible? By analytical-descriptive method and from legal and jurisprudential view, this research tries to come out answers to these questions and scrutinize Supreme Court No.810. This research shows that the description of the above-mentioned condition as the condition of option and option of the unfulfilled condition have fewer objections. Of course, the decision is silent about it. Although there are different legal and jurisprudential views about the effect of condition on subsequent contracts, the subsequent contracts are valid unless otherwise inferred from the reflected intention of the parties of the first contract. According to the decision, the restitution from subsequent assignees is subject to the parties' intention to the first contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • restitution of object of sale
  • option of unfulfilled condition
  • dissolving condition
  • modern option

مراجع

  • آقاخانی، ابوالفضل(1400)، مفهوم و قلمرو تلف حکمی موضوع عقد با نگاهی به نظام حقوقی انگلستان، مجله حقوقی دادگستری، دورۀ 85، ش116.
  • اراکى، محمد على، (1414)، الخیارات، چ1، قم: مؤسسه در راه حق.
  • اصفهانى، محمد حسین(1418)، حاشیة کتاب المکاسب، ج5، چ1، قم: انوار الهدى.
  • انصاری، مهدی(1393)، تحلیل اقتصادی حقوق قراردادها، چ1، تهران: انتشارات جنگل.
  • امامی، سید حسن(1387)، حقوق مدنی، چ 10، تهران: انتشارات اسلامیه.
  • امینی، منصور(1389)، نابرابری اقتصادی فروشنه و خریدار در عقد بیع، فصلنامه تحقیقات حقوقی، ش52، ص 45. 32.
  • ایروانی، باقر(1427)، دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی علی المذهب الجعفری، چ2، قم:
  • باقری، احمد(1393)، فقه مدنی عقود تملیکی بیع. اجاره، چ2، تهران: انتشارات سمت.
  • بحر العلوم، محمد بن محمد تقى(1403)، بلغة الفقیه، ج1، چ 4، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
  • بهرامی احمدی، حمید(1386)، کلیات عقود و قراردادها، چ2، تهران: نشر میزان.
  • بهرامی، بهرام(1392)، حقوق مدنی6 بیع و اجاره، چ 4، تهران: انتشارات نگاه بینه.
  • پارساپور، محمد باقر، استادی، مونا(1393)، ضمانت اجرای تاخیر پرداخت ثمن موجل، پژوهش های حقوق تطبیقی، دوره 18، ش2، ص22. 1.
  • پژوهشکده استخراج و مطالعات رویه قضایی کشور(1394)، مجموعه آرای قضایی دادگاه های تجدید نظر استان تهران: چ2، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
  • تبریزى، جواد بن على(1416)، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، ج4، چ3، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • تهامی، سید حسین(1396)، شرط انفساخ یا فسخ قرارداد در صورت عدم انجام تعهد با تأکید بر رویه قضایی، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
  • جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1381)، تئوری موازنه، چ1، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • حسینی خامنه‌اى، سید على(1424)، أجوبة الاستفتاءات، چ1، قم: دفتر معظم له در قم.
  • حسینی قمّى، سید محمد(1420)، ، المرتقى إلى الفقه الأرقى ؛ کتاب الخیارات، چ1، تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة(دار الجلی)،
  • خوانسارى، محمد، (بی‌تا)، الحاشیة الثانیة على المکاسب، چ1، [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • خویى، سید ابو القاسم(بی‌تا)، المستند فی شرح العروة الوثقى، [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • ــــــــــــــــــــــــ(بی‌ تا)، مصباح الفقاهة، ج7، [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • خیری، جبر علی و همکاران(1397)، تأثیر تخلف از انجام تعهدات قراردادی در پیدایش حق فسخ(مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و برخی نظام های حقوقی اسلامی و غربی)، ، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، دوره 5، ش4، ص122. 91.
  • روحانی، سید صادق(بی تا)، منهاج الصالحین، [بی‌جا]: [بی‌نا].
  • روحانی، سید صادق(1429)، منهاج الفقاهة، ج6، چ پنجم، قم: انوارالهدی.
  • روحانى، سید محمد(1420)، المرتقى إلى الفقه الأرقى ؛ کتاب الخیارات، ج2، چ اول تهران: مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة(دار الجلی).
  • ساعتچی، علی(1397)، مفاهیم بنیادین و کاربردی در تدوین قراردادها، چ1، تهران: انتشارات معاونت حقوقی و کاربردی ناجا.
  • ساعتچی، علی(1392)، نظریه عمومی وضعیت مراعی در اعمال حقوقی، پایان نامه کارشنارسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی.
  • سبزوارى، سید عبد الأعلى(1413)، مهذّب الأحکام ، ج17، چ 4، قم: موسسه المنار.
  • شبیری زنجانى، سید موسى(1419)، کتاب نکاح، چ1، قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
  • شهیدی، مهدی(1387)، شروط ضمن عقد، چ2، تهران: انتشارات مجد.
  • شهیدی، مهدی(1387)، مجموعه مقالات حقوقی، چ2، تهران: انتشارات مجد.
  • شهیدی، مهدی(1390)، سقوط تعهدات، چ ششم، تهران: انتشارات مجد.
  • شیروی، عبدالحسین(1396)، حقوق قراردادها، چ1، تهران: انتشارات سمت.
  • صدیقیان، عبدالله و جواد جعفری ندوشن(1394)، قلمرو و نفوذ شرط فاسخ، مجله حقوقی دادگستری، س79، ش89، ص 82. 55.
  • صفایی، سید حسین(1385)، قواعد عمومی قراردادها، ج2، چ چهارم، تهران: نشر میزان.
  • طباطبایى قمّى، سید تقى(1413)، عمدة المطالب فی التعلیق على المکاسب، ج4، چ1، قم: کتابفروشى محلاتى.
  • طباطبایى قمّى، سید تقى(1400)، دراساتنا من الفقه الجعفری، ج4، چ1، قم: مطبعه الخیام.
  • طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم(1421)، حاشیة المکاسب، چ2، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  • عالم زاده، محمد(1385)، تحلیل یک شرط رایج در قراردادها، ماهنامه دادرسی، ش60.
  • عاملى، سید جواد بن محمد(1419)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة ، ج22، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • عراقى، آقا ضیاء الدین، على کزازى(1414)، شرح تبصرة المتعلمین(للآغا ضیاء)، ، ج5، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسی حوزه علمیه قم.
  • علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى(1414)، تذکرة الفقهاء، ج11، چ1، قم: مؤسسه آل البیتD.
  • عمیدى، سید عمید الدین(1416)، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، ج1، چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  • قاسم زاده، سید مرتضی(1388)، اصول قراردادها و تعهدات، چ 12، تهران: نشر دادگستر.
  • قافی، حسین، شریعتی، سعید، اصو فقه کاربردی، ج2، چ 1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  • قبولی درافشان، سید محمد مهدی، لطیف زاده، مهدیه(1398)، تاملی فقهی و حقوقی بر ماده 401 قانون مدنی، آموزه های فقه مدنی، دوره 11، ش20، پاییز زمستان، ص 48. 23.
  • کاتوزیان، ناصر(1386)، قانون مدنی در نظم حقوق کنونی، چ 16، تهران: نشر میزان.
  • ـــــــــــــــــ(1388)، قواعد عمومی قراردادها، ج1، چ8، تهران: شرکت سهامی انتشار.
  • ـــــــــــــــــ(1387)، قواعد عمومی قراردادها، ج4، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار
  • ــــــــــــــــــ(1387)، قواعد عمومی قراردادها، ج5، چ5، تهران: شرکت سهامی انتشار
  • کارخیران، محمد حسین(1395)، کاملترین مجموعه محشای حقوق مدنی ایران، ج1، چ1، تهران: آریاداد.
  • کاشف الغطاء، محمدحسین( 1359)، تحریر المجلة، ج1، چ1، نجف: المکتبه المرتضویه.
  • محقق داماد، سید مصطفی(1388)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، ج1، چ2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محقق داماد، سید مصطفی(1399)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، ج2، چ 2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  • محمدی، ابوالحسن(1385)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، چ 23، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • معاونت قضایی دیوان عالی کشور در امور هیئت عمومی(1400)، فسخ بیع و استرداد مبیع(مشروح مذاکرات هیئت عمومی دیوان عالی کشور، مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه.
  • مرعشی، سید محمد حسن( 1427)، دیدگاه های نو در حقوق، تهران: نشر میزان.
  • مکارم شیرازى، ناصر(1427)، استفتاءات جدید، چ2، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالبG.
  • منتظری، حسین على( بی تا)، رساله استفتاءات، چ1، قم.
  • موسوی خمینى، سید مصطفى(1418)، الخیارات، ج2، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى9.
  • موسوی گلپایگانى، سید محمد رضا(1409)، مجمع المسائل، چ2، قم: دار القرآن الکریم.
  • میرزاى قمّى، ابو القاسم بن محمد حسن(1427)، رسائل المیرزا القمی، ج1، چ1، قم: دفتر تبلیغات اسلامى شعبه خراسان.
  • نائینى، میرزا محمد حسین، (1373)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ج1، چ1، تهران: المکتبة المحمدیة.
  • نائینى، میرزا محمد حسین(1373)، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، ج2، چ1، تهران: المکتبة المحمدیة.
  • نشست قضایی شماره 4 هیئت عالی قضات شهرستان بوئین زهرا(1391)
  • نهرینی، فریدون(1390) ماهیت و آثار فسخ قرارداد در حقوق ایران، چ3، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  • Collart Dutilleul, François, et Delebecque, Philippe(2019) Contrats civils et commerciaux, Paris: ÉDITIONS DALLOZ, 11e
  • Malaurie, Philippe, Aynès, Laurent et Stoffel. Munck, Philippe(2016), Droit des obligations, Paris: LGDJ, 8e edition
  • Terré, François, Simler, Philippe, Lequette, Yves et Chénedé, François(2019), Droit civil, Les obligations, Paris: Éditions Dalloz, 12 éd.
  • Brahinsky, Corinne(2019), Droit des obligations, Paris: Gualino, Lextenso, 16e edition

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار