تبیین امکان تأثیر قرارداد نسبت به گذشته در پرتو نظریه اعتباریات علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

انعقاد قرارداد به‌طورمعمول دارای اثر نسبت به آینده است. تا یک قرارداد شکل نگرفته و کامل نشده است نمی‎توان آثار کامل را از آن توقع داشت و زمانی مؤثر واقع می‎شود که همه اجزای آن تکمیل شده و آماده اثرگذاری باشد. در این صورت قرارداد مورد نظر پس از تکمیل و نسبت به آینده آثار خود را خواهد داشت. با وجود این، بنا بر مصالحی ممکن است طرفین قرارداد برای رسیدن به منافع خود توافق بر تعمیم اثر قرارداد نسبت به زمان گذشته نمایند. هدف از این پژوهش بررسی این موضوع است که توافق اشخاص بر تعمیم آثار قرارداد یا انحلال آن نسبت به گذشته از نظر مبانی فلسفی صحیح است یا باطل. ازاین رو، سؤال اصلی این است که وضعیت حقوقی توافق اشخاص بر تعمیم اثر قرارداد نسبت به گذشته چگونه است؟ فرضیه این است که گزاره‎های حقوقی لزوماً تابع قواعد حاکم بر امور طبیعی نیستند، گزاره‎های حقوقی را باید با روش عرفی، عقلایی تفسیر کرد و با این نگاه توافق بر تأثیر قرارداد در گذشته صحیح و معتبر است. در این مقاله با روش تحلیلی، توصیفی از منابع کتابخانه‎ای استفاده شده است و با بهره‎گیری از نظریه اعتباریات علامه طباطبایی این نتیجه حاصل شد که با توجه به اعتباری بودن گزاره‎های حقوقی و لزوم به‎کارگیری روش تفسیر عرفی، عقلایی مسائل این حوزه، امکان تعمیم آثار قرارداد نسبت به گذشته وجود دارد. بنابراین، طرفین قرارداد با توافق می‎توانند آثار انعقاد قرارداد و انحلال آن را به گذشته تعمیم دهند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Explaining the Possibility of the Effect of the Contract Compared to the Past in the Light of ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī’s Theory of Fictions

نویسندگان [English]

  • Mohsen Esmaeili 1
  • Amir Abbas Askari 2
1 Associate Professor, Department of Private and Islamic Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran, Iran.
2 Ph.D. in Private Law, Faculty of Law and Political Science, University of Tehran , Tehran, Iran(Corresponding Author).
چکیده [English]

   Concluding a contract usually has an effect on the future. It cannot be expected to have complete effects until a contract has been formed and completed, and it will be effective when all its components are completed and ready to be effective. The contract in question will have its effects after completion and for the future in this case. However, according to some expediencies, the parties to the contract may agree to extend the effect of the contract to the past in order to achieve their interests. The purpose of this study is to investigate whether the agreement of the parties on the generalization of the effects of the contract or its discharge in relation to the past is correct or invalid in terms of philosophical foundations. Therefore, the main question is what is the legal status of the parties’ agreement to generalize the effect of the contract compared to the past? The hypothesis is that legal propositions are not necessarily subject to the rules governing natural affairs. Legal propositions should be interpreted in a customary-rational way, and from this point of view, agreement on the effect of the contract in the past is correct and valid. The library resources in this article have been used with an analytical-descriptive method and it was concluded by using ʿAllāma Ṭabāṭabāʾī’s theory of fictions that it is possible to generalize the effects of the contract to the past due to the fictionality of legal propositions and the necessity of using the customary-rational interpretation method of issues in this field. Therefore, the parties to the contract can extend the effects of the conclusion of contract and its dissolution to the past.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Retroactive effect
  • Subjective consideration
  • Fictitiousness
  • Contract
  • Theory of fictions

مراجع

  • قرآن کریم

    اسماعیلی، محسن و علی مهاجری(1395)، «ماهیت و الگوی تعریف در مفاهیم حقوقی»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، س17، ش43، ص: 43-27.

    اصفهانى، محمدحسین(1418)، حاشیة کتاب المکاسب، چ1، قم: أنوار الهدى.

    اصفهانى، محمدحسین(1429)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چ2، بیروت: موسسة آل البیتD لاحیاء التراث‏.

    امامى، سید حسن(بی‎تا)، حقوق مدنى، تهران: انتشارات اسلامیه.

    ایروانى، باقر(2007م)، الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانى، تهران: قلم.

    آخوند خراسانى، محمدکاظم(1409ق)، کفایة الأصول، قم: مؤسسه آل البیت.

    بجنوردى، حسن(بی‎تا)، منتهى الأصول، چ2، قم: کتابفروشی بصیرتی.

    جعفری لنگرودی، محمدجعفر(1393)، فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل: تئوری موازنه، چ2، تهران: گنج دانش.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1398)، تأثیر اراده در حقوق مدنی، چ4، تهران: گنج دانش.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1398)، فلسفه حقوق مدنی، چ4، تهران: گنج دانش.

    جناتی شاهرودى، محمدابراهیم(بی‎تا)، ادوار فقه و کیفیت بیان آن، [بی‎جا]: [بی‎نا].

    • حیدرى، سید کمال(1434)، العلة و المعلول، بیروت: موسسه الهدى للطباعة و النشر.
    • خالقی‎پور، نرگس، شهابی مهدی و علیرضا فصیحی‎زاده(1400)، «تحلیل چگونگی تأثیرپذیری اعتبار قراردادی از واقعیت؛ تأملی بر نوع ارتباط اعتبار و واقعیت تجربی - اجتماعی در حقوق»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، س22، ش53، ص: 90-73.
    • خمینى، سید مصطفى موسوى(1418)، کتاب البیع، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى9.
    • خویى، سید ابوالقاسم(1417)، محاضرات فی أصول الفقه، چ4، قم: دارالهادى للمطبوعات.
    • خویى، سید محمدتقى موسوى(1414)، الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، چ1، بیروت: دار المؤرخ العربی.
    • سنهوری، عبدالرزاق(بی‎تا)، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    • سیستانى، سید على حسینی(1414)، الرافد فی علم الأصول، قم: لیتوگرافی حمید.
    • شراعی، الهام، علیرضا یزدانیان و محمدهادی مهدوی(بهار 1398)، «مطالعه تحلیلی اثر قهقرایی پایان تعلیق در فقه امامیه و حقوق ایران و فرانسه»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، س6، ش1، ص 198-169.
    • شریعتى سبزوارى، محمدباقر(بی‎تا)، تحریرى بر اصول فلسفه و روش رئالیسم، چ1، [بی‎جا]: [بی‎نا].
    • صادقی نشاط، امیر(بهار 1396)، «حقوق؛ واقعیت یا اعتبار(ماهیت حقوق)»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره 47، ش1، ص: 48-37.
    • صدری، سید محمد(1393)، «تحلیل رابطه علیت و آثار آن در ماهیت اعتباری افعال حقوقی»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، س6، ش11، ص 190-161.
    • طباطبایی بروجردى، سید حسین(1415)، نهایة الأصول، تهران: نشر تفکر.
    • طباطبایی، سید محمدحسین(1414)، بدایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ(1416)، نهایة الحکمة، چ12، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ(1428)، مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى: رساله اعتبارات، قم: انتشارات باقیات.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ(بی‎تا)، حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ(1387)، اصول فلسفه رئالیسم، چ2، قم: بوستان کتاب قم.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ(1387)، نهایة الحکمة، با ترجمه و شرح علی شیروانی، چ2، قم: بوستان کتاب قم.
    • ـــــــــــــــــــــــــــــــ(1387)، نهایت فلسفه(ترجمه نهایة الحکمة)، با ترجمه مهدی تدین، قم: بوستان کتاب قم.
    •  
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1388)، بدایة الحکمة، با ترجمه و شرح علی شیروانی، چ11، قم: بوستان کتاب قم.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1400)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، چ31، تهران: انتشارات صدرا.
    • عالی‌پناه، علیرضا و عزیزالله فضلی(1391)، «چیستی حقوق و چگونگی رابطه آن با فرهنگ»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، س13، ش1، ص: 38-5.
    • عراقى، ضیاءالدین(1417)، نهایة الأفکار، چ3، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    • فروغی، روح‌الله(1399)، «احکام اعتباریات از دیدگاه محقق اصفهانی»، فصلنامه پژوهش‎های اصولی، س7، ش25، ص: 46-33.
    • قاسمی، محسن(1377)، انتقال مالکیت در بیع در حقوق ایران و مقایسه آن با حقوق فرانسه، پایان‎نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادقG.
    • کاتوزیان، ناصر(1391)، عقود معین، ج1، چ11، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    • ـــــــــــــــــ(1400)، قواعد عمومی قراردادها، ج1، چ5، تهران: گنج دانش.
    • ــــــــــــــــــ(1394)، «نظم هستی و بایستی؛ کتاب تکوین و کتاب تدوین»، فصلنامه خردنامه صدرا، س20، ش80، ص: 10-1.
    • محقق داماد، سیدمصطفى(1398)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، چ5، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
    • مصباح یزدی، محمدتقی(1394)، آموزش فلسفه، چ4، تهران: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى9.
    • ــــــــــــــــــــــــــ(1394)، فلسفه اخلاق، چ3، تهران: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى9.
    • مکارم شیرازى، ناصر(1428)، انوار الأصول، چ2، قم: مدرسه الامام علی بن ابی‌طالبG.
    • ملایی، رضا(1395)، «روش‎شناسی ادراکات اعتباری»، دوفصلنامه حکمت اسراء، س8، ش 1(پیاپی 27)، ص: 123-97.
    • ـــــــــــــ(1397)، «هستی اعتباری از دیدگاه صدرالمتألهین»، فصلنامه خردنامه صدرا، س24، ش94، ص: 86-75.
    • موسوی خمینى، سید روح‎اللّه(1382)، تهذیب الأصول، قم: دارالفکر.
    • موسوی خمینى، سید روح‎اللّه(1415)، انوار الهدایة فی التعلیقة على الکفایأ، چاپ دوم، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1415)، مناهج الوصول إلى علم الأصول، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1418)، الاجتهاد و التقلید، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1418)، تنقیح الأصول، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1381)، الاستصحاب، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــــ(1421)، کتاب البیع، چ1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى9.
    • نبویان، سید محمود(1393)، «معنا و لوازم حق تکوینی و حق اعتباری»، فصلنامه آیین حکمت، س6، ش21، ص: 183-152.
    • نبویان، سیدمحمود و سید محمدمهدی نبویان(1399)، «واکاوی منشأ حق‎های اعتباری در فقه و حقوق»، مبانی فقهی حقوق اسلامی، س13، ش26، ص: 238-219.
    • همدانی، مصطفی(1393)، «تبیین دیدگاه‎های انتقادی امام خمینی در استفاده از روش فلسفی در علم اصول»، کاوشی نو در فقه، س21، ش4، ص: 139-111.
    • یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى(1415)، سؤال و جواب، چ1، تهران: مرکز نشر العلوم الإسلامی.
    • Baudry-Lacantinerie, Gabriel, Barde, Louis-Joseph(1905), De Droit Civil: Des Obligations, tome 2, Paris : Larose et Tenin.
    • Laurent, François(1902), Supplément aux Principes de droit civil, tome 5, Paris : Marescq.
    • Markesinis, Basil, Unberath, Hannes, Johnston, Angus(2006), The German Law of Contract, Published in North America(US and Canada) by Hart Publishing, Oxford and Portland, Oregon, Second Edition.
    • Mazeaud, Leon, Henri, Jean(1997), Lecons de droit civil, tome 2, 8e edition, Paris.
    • Schwenzer, Ingeborg, Fountoulakis, Christiana(2007), International Sales Law, published by Routledge-Cavendish 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN.
    • Weill, Alex,(1971), Droit Civil Les Obligasion, Dalloz.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار