تطبیقات فقهی حقوقی قاعدۀ غرور در روابط زوجین

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه زنجان، زنجان، ایران(نویسنده مسئول).

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

چکیده

لزوم جبران ضرر فرد فریب‌خورده و اعادۀ او به وضعیت سابق از مهم‌ترین دلایل تشریع قاعدۀ غرور در حقوق اسلامی است. اعمال این قاعده در عقد نکاح به‎دلیل تفاوت بنیادینی که با سایر عقود دارد، متفاوت است. پیشرفت‌های روزافزون زندگی، جنبه‌های جدیدی از فریب مانند نقل‌وانتقال اموال به خویشاوندان به‌منظور پرداخت مهریه یا تظاهر به عدم باروری به وجود آورده است که در فقه سنتی نمی‌توان برای آن مصداقی پیدا نمود. اهمیت حفظ بنیان خانواده از منظر اسلام، نگاه جدید به قاعدۀ غرور با محوریت عنصر فریب را ضروری نموده است. از نگاه این پژوهش، مرزبندی دقیق میان تدلیس و غرور این امکان را فراهم می‌آورد که عنصر فریب دوباره تعریف گردد. آرای قضایی گویای این مطلب هست که شیوه‌های جدید فریب در زندگی مشترک به‌منظور فرار از الزام‌های قانونی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Legal and Jurisprudential Applications of the Rule of Ghurūr (Deception) in Marital Relations

نویسندگان [English]

  • Sayyid Mojtaba Hosseinialmousavi 1
  • Mahnaz Moaleai 2
1 Assistant Professor of Law, Faculty of Humanities, University of Zanjan, Zanjan(Corresponding Author).
2 PhD Student in Islamic Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tabriz, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

    The necessity of compensating the deceived party and restoring them to their previous condition is one of the most important reasons for the establishment of the rule of ghurūr (deception) in Islamic law. The application of this rule in the marriage contract (ʿaqd al-nikāḥ) differs significantly due to its fundamental distinctions from other contracts. Modern advancements in life have introduced new dimensions of deception, such as transferring assets to relatives to avoid paying the dowry (mahr) or feigning infertility, which cannot be directly addressed within traditional jurisprudence (fiqh). From an Islamic perspective, the importance of preserving the family foundation necessitates a new approach to the rule of ghurūr, focusing on the element of deception. This study argues that a precise distinction between tadlīs (fraudulent misrepresentation) and ghurūr allows for a redefinition of the element of deception. Judicial rulings indicate that new methods of deception in marital life, aimed at evading legal obligations, have not been adequately addressed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ghurūr (Deception)
  • Nikāḥ (Marriage)
  • Tadlīs (Fraudulent misrepresentation)
  • Aṣl al-Ṣiḥḥa (Principle of Validity)
  • Marital life
قرآن کریم.
ابن‎ادریس، محمد بن منصور بن احمد. (۱۴۱۰). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ایروانی غروی، علی. (۱۳۷۹). حاشیۀ مکاسب. قم: کتبی نجفی.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین. (۱۴۰۶). حاشیۀ مکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بحرانی (آل عصفور)، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (۱۴۰۵). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
بهجت گیلانی فومنی، محمدتقی. (۱۴۲۸). استفتائات (بهجت). قم: دفتر حضرت آیت‌الله بهجت.
تسخیری، محمدعلی. (۱۴۳۱). القواعد الاصولیه والفقهیه علی مذهب الامامیه. تهران: مجمع جهانی التقریب بین المذاهب الاسلامیه.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۷۶). حقوق خانواده. تهران: گنج دانش.
حسینی شیرازی، سیدمحمد. (۱۴۱۳). الفقه القواعد الفقهیه. بیروت: موسسۀ امام رضا.
حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح بن علی. (۱۴۱۷). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
خمینی، سید روح‌الله. (۱۳۹۲). تحریرالوسیله. قم: موسسۀ مطبوعات دارالعلم.
خمینی، سید روح‌الله. (۱۴۲۱). کتاب البیع. تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خویی، سید ابوالقاسم. (۱۴۱۰). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینۀ العلم.
سبزواری، سید عبدالاعلی. (۱۴۱۳). مهذب الاحکام (للسبزواری). قم: مؤسسۀ المنار - دفتر حضرت آیت‌الله.
سیوری حلی، فاضل مقداد. (۱۴۰۴). التنقیح الرائع لمختصر شرایع. قم: کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۰). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشی - کلانتر). قم: کتابفروشی داوری.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۳). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: مؤسسۀ المعارف الاسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین. (۱۴۱۵). کتاب ‌المکاسب (ط - الحدیثه). قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (۱۴۱۳). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۳۶۵). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۳۸۷). المبسوط فی الفقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۳۹۰). الاستبصار فیما اختلف من الاخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۴۰۰). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دارالکتاب العربی.
شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (۱۴۰۷). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری. (۱۴۱۳). المقنعه. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. (۱۴۲۱). حاشیه ‌المکاسب (للیزدی). قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
طباطبایی، سید علی. (۱۴۱۸). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. قم: موسسۀ آل البیت.
طبرسی (امین الاسلام)، فضل بن حسن. (۱۴۱۰). المؤتلف من المختلف بین ائمه السلف. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
طرابلسی (ابن‎براج)، قاضی عبدالعزیز. (۱۴۰۶). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (۱۴۲۰). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه (ط - الحدیثه). قم: مؤسسۀ امام صادق (ع).
فاضل هندی، محمد بن حسن. (۱۴۱۶). کشف ‌اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (۱۴۱۰). کتاب ‌العین. قم: نشر هجرت.
فیروزکوهی، شیخ علی بابا. (۱۳۰۸). قواعد الفقه. بی جا: بی چا.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۳). حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین. (۱۴۱۴). جامع ‌المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (۱۴۲۹). الکافی (ط - دار الحدیث). قم: دار الحدیث للطباعة والنشر.
کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین. (۱۴۱۶). اصباح الشیعه بمصباح الشریعه. قم: مؤسسۀ امام صادق علیه السلام.
گلپایگانی، سید محمدرضا. (۱۴۰۹). مجمع المسائل. قم: دار القرآن الکریم.
لنکرانی، محمدفاضل. (۱۴۱۶). القواعد الفقهیه. قم: چاپخانۀ مهر.
مامقانی، حسن. (۱۳۲۳). غایه ‌الآمال فی شرح ‌المکاسب. قم: مجمع ذخائر الاسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۸۴). بررسی فقهی حقوق خانواده - نکاح و انحلال آن. قم.
محقق داماد، سید مصطفی. (۱۴۰۶). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمدی، ابوالحسن. (۱۳۸۲). قواعد فقه. تهران: نشر میزان.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۶). نظام حقوق زن در اسلام. در مجموعه آثار. تهران: صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (۱۴۲۱). فقه ‌الامام الصادق علیه السلام. قم: مؤسسۀ انصاریان.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۱۱). القواعد الفقهیه. قم: مدرسۀ امام امیرالمؤمنین.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۴). کتاب ‌النکاح. قم: انتشارات مدرسۀ امام علی بن ابی‌طالب.
موسوی بجنوردی، سید حسن بن آقابزرگ. (۱۴۱۹). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.