مبانی مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی در نظام جزایی اسلام

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه فقه و معارف اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه خراسان، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران(نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه فقه و معارف اسلامی، جامعه المصطفی العالمیه خراسان، مشهد، ایران.

چکیده

مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی در قوانین کیفری یک نوع مجازات است‌که به حقوق و آزادی‌های افراد مرتبط است و بواسطه این مجازات، افراد مجرم و بزهکار از بعضی حقوق که در جامعه دارند محروم می‌شوند. مجازات محرومیت از حقوق اجتماعی، مورد توجه فقیهان و دانشمندان حقوق قرار گرفته است؛ اما هنوز بصورت دقیق تبیین نشده است به همین جهت بسیاری از زوایای آن در پرده ابهام و اجمال قرار دارد. یکی از زوایای مبهم این نوع مجازات توجیه نمودن آن بر اساس آموزه‌های حقوق جزایی اسلام است؛ در منابع فقهی بحث مستقلی به عنوان مبانی مجازات نیامده است و پژوهش‌های معاصرین نیز به این موضوع، به صورت مستوفی نپرداخته‌اند. این نوشته توانسته است از عمومات و اطلاقات و بعضی قواعد که فقها در فقه بیان نموده‌اند به هفت دلیل در این موضوع دست یابد. مانند: اطلاق ادله اختیارات حکومت اسلامی، عموم ادله تعزیر، ادله امر به معروف و نهی از منکر، قاعده مصلحت و مفسده، سیره عقلاء و... ؛ با توجه به اختیارات حکومت اسلامی در وضع اعمال تعزیرات و نیز از باب اختیارات حکومت اسلامی در حفظ مصالح اجتماعی و پیشگبری از مفاسد و هم چنین تعیین ضوابط و معیارهای برای تصدی مشاغل دولتی و اجتماعی وضع چنین مجازاتی قابل توجیه است.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Principles of Social Rights Deprivation as a Form of Punishment in Islamic Criminal Justice System

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Mirzaei 1
  • Reza Daneshvarsani 2
  • Hassan-Ali Akhlaqi Amiri 3
1 PhD Student, Department of Jurisprudence and Islamic Sciences, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Sciences, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The punishment of deprivation of social rights in criminal law is a form of penalty that relates to individuals’ rights and freedoms. Through this punishment, offenders and delinquents are stripped of certain rights they hold within society. Although the issue of deprivation has attracted considerable attention from scholars and jurists, it remains inadequately defined, with many of its aspects still enveloped in ambiguity. One of the unclear aspects of this form of punishment is its justification based on Islamic criminal law principles. In jurisprudential sources, there has not been an independent discussion dedicated to the foundations of such punishments, and contemporary research has not comprehensively addressed this topic. This study seeks to outline seven justifications for the deprivation of social rights, drawing from general principles, explicit textual sources, and specific legal maxims established by jurists. These justifications include: the broad scope of governmental authority in Islamic jurisprudence (ikhitiyārāt hukumat Islāmiyya), the general evidence supporting taʿzīr (discretionary punishments for offenses not covered by fixed penalties), the principles of enjoining good (amr bi-l-maʿruf) and forbidding wrong (nahy ʿani-l-munkar), the concepts of maṣlaḥa (public interest) and mafsada (harm), and the practices of the usages of the wise (sīra ʿuqalāʾ), among others. Given the authority of the Islamic government to impose taʿzīr, safeguard social interests, prevent harm, and establish criteria for holding public and social positions, the imposition of such punishments is justifiable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deprivation
  • Punishment
  • Social Rights
  • Foundations
  • Islamic Government
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابن‎زهره حلبی، حمزه بن علی. (1417). غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق (ع).
ابن‎سینا، علی. (1404). الشفاء الاالهیات. قم: منشورات مکتبه آیت‎الله العظمی المرعشی النجفی.
آشوری، محمد. (1385). جایگزین‌های زندان یا مجازات‌های بینابین. تهران: نشر گرایش.
تسخیری، محمدعلی. (1378). العمل الحکومی ودوره فی تحقیق مسئولیات دولة الاسلامیه. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1388). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
حاجی ده‎آبادی، محمد علی. (1383). امر به معروف و نهی از منکر و سیاست جنایی. مجله فقه و حقوق، 1.
حاجی‎تبار فیروزجایی، حسن. (1386). جایگزین‌های حبس در حقوق ایران. تهران: انتشارات فردوسی.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1408). وسایل الشیعه الی التحصیل الشریعه. قم: مؤسسه‌آل‌البیت (ع).
حسینی شیرازی، سید محمد. (1403). الفقه السیاسی. قم: مطبعة رضایی.
خمینی، سید روح‎الله. (1369). صحیفه نور. تهران: مرکز مدرک فرهنگ اسلامی.
خمینی، سید روح‎الله. (بی‌تا). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوانساری، سید احمد. (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. قم: انتشارت اسماعیلیان.
خویی، سید ابوالقاسم. (1422). مبانی تکملة المنهاج (القضاء و الحدود). قم: موسسة احیاء آثار الامام الخوئی.
شیرازی، ناصر مکارم. (1418). أنوار الفقاهة - کتاب الحدود و التعزیرات. قم: مدرسة الامام علی بن أبی طالب (ع).
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر. (1370). آزادی‌های عمومی و حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1418). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، ابو علی فضل بن حسن. (1373). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طریحی، فخر الدین. (1403). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن حسن. (1351). المبسوط فی الفقه الامامیه. تهران: المکتبه المرتضویه.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (بی‌تا). شرح تجرید. مشهد: کتابفروشی جعفری.
فتّاحی، سید محسن. (1392). دامنه اختیارات حکومت اسلامی در جعل قانون از منظر فقه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 5 (9).
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). القاموس المحیط. بی‌جا: بی‌نا.
کاتوزیان، ناصر. (1377). مبانی حقوق عمومی. تهران: نشر دادگستر.
لاهیجی، علی شریف. (1363). تفسیر لاهیجی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی علمی.
مجلسی، محمدباقر. (1413). بحار الانوار. تهران: اسوه.
محقق داماد، سید مصطفی. (1406). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
مطهری، مرتضی. (1368). اسلام و مقتضیات زمان. قم: صدرا.
معلوف، لویس. (1386). المنجد (عربی به فارسی). (محمد بندر ریگی، مترجم). تهران: انتشارات ایران.
منتظری، حسینعلی. (1367). دراسات فی‌ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. تهران: کیهان.
منتظری، حسینعلی. (1409). مبانى فقهى حکومت اسلامى. (محمود صلواتی و ابوال شکوری، مترجمان). قم: مؤسسه کیهان.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. (1427). فقه الحدود و التعزیرات. قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید «ره».
نائینی، میرزا حسین. (بی‌تا). تنبیه الامه و تنزیه المله. قم: مؤسسه احسن الحدیث.
نجفی ابرند‎آبادی، علی حسین. (1383). پیشگیری عادلانه از جرم. مجموعه مقالات. تهران: سمت.
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1370). عوائد الایام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی. (1415). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
نوری، حسین بن محمد تقی. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل البیت (ع).