متون فقه بیع از منظر مبانی معناشناسی و کاربردشناسی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی. دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

3 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایران.

4 استادیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه ایلام، ایران

چکیده

«بیع» از مهم‌ترین قرارداد‌‌های حوزه فقه و حقوق مدنی ایران شناخته می‌‌شود. قوانین و مقرارت این قرارداد با توجه به سابقه طولانی آن در سیستم حقوقی اسلام، ریشه در مبانی فقهی آنان دارد. فقیهان به عنوان زبان‌شناسانی متبحر از دیرباز، برخی اصول معناشناختی و کاربردشناختی را در قالب مبانی استنباط احکام فقهی برای کشف معانی مقصود شارع و هم صاحب‌‌نظران عرصه فقاهت، آگاهانه یا ناآگاهانه به کار بسته‌‌اند. نگارندگان در نوشتار حاضر به روش توصیفی – تحلیلی درصدد تبیین اصول «معناشناختی» و «کاربردشناختی» در بیع  به عنوان  نمونه‌‌ای شاخص از متون فقه و به اصطلاح  جامعه نمونه در میان انواع متن‌‌های دینی برآمده‌‌اند. به نظر می‌‌رسد برخی از اصول معناشناختی به  انضمام قواعد کاربردشناسی همچون تفسیر موضعی و بینامتنیت در تشخیص معنای صحیح و مورد نظر شارع یا مقصود فقیهان، به کار گرفته شده‌‌اند. کشف معنا به وسیله زدودن ابهامات واژگانی، گروهی و ساختاری از طریق تمسک به برداشت‌‌های قطعی، بافت‌‌ درون‌‌زبانی، اصل تفسیر موضعی، معناشناسی جهان ممکن، بینامتنیت  در قالب یک نظریه و به شکلی منسجم هر خلاف برخی ضوابط مطرح در اصول فقه، از اهم این اصول و قواعد زبانی، به شمار می‌‌روند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Texts of the Jurisprudence (Fiqh) of Sale (Bayʿ) from the Perspective of the Fundamentals of Semantics and Pragmatics

نویسندگان [English]

  • Davood Saʿidi 1
  • Tahir Ali Muhammadi 2
  • Karim Kokhaizadeh 3
  • Tahirah Afshar 4
1 Ph.D. Student in Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Ilam, Ilam. Iran.
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Maʿārif, University of Ilam, Ilam, Iran (Corresponding Author).
3 Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology and Islamic Maʿārif, University of Ilam, Ilam, Iran.
4 Assistant Professor, Department of English Language and Literature, University of Ilam, Ilam, Iran.
چکیده [English]

   Sale (Arabic: البَیْع, romanized: Al-Bayʿ) is known as one of the most important contracts in the field of jurisprudence and civil Code in Iran. The laws and regulations of this contract are rooted in jurisprudential fundamentals, due to its long history in the Islamic legal system. Jurists (Arabic: فُقَهاء, romanized: fuqahāʾ) since long ago, as well-versed linguists, have consciously or unknowingly applied some semantic and pragmatic principles in the form of the fundamentals of inference of jurisprudential rulings to discover the meanings of the intention of Shāriʿ (the Legislator) and the experts in the field of jurisprudence. The authors in the present article, have sought to explain the semantic and pragmatic principles of bayʿ as a prominent example of jurisprudential texts among a variety of religious texts. It seems that some semantic principles, along with the rules of pragmatics, such as circumstantial interpretation and intertextuality, have been used in determining the correct and desired meaning of Shāriʿ or the intention of the jurists. Discovering meaning by removing lexical, group, and structural ambiguities through resorting to definite perceptions, intralinguistic (intralingual) context, the principle of circumstantial interpretation, semantics of the possible world, intertextuality in the form of a theory and in a coherent way, in contrast to some of uṣūl al-fiqh or principles of jurisprudence (Arabic: أُصول الْفِقْه), are among the most important of these principles and linguistic rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sale (Arabic: البَیْع
  • romanized: Al-Bayʿ)
  • Definitive perception
  • Context
  • circumstantial interpretation
  • Possible world
  • Intertextuality
  • آبی، حسن ابن ابی الطالب(1408)، کشف الرموز، قم: جماعة المدرسین.
  • آقا گل‌‌زاده، فردوس(1399)، فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: نشر علمی.
  • آل یاسین، محمد حسین(1400ق)، الدراسات اللغویة عند العرب، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
  • ابن بابویه، محمد بن علی(شیخ صدوق)(1404)، عیون اخبار الرضاG، تهران: نشر صدوق.
  • ابن حمزه، محمد ابن علی(1408)، الوسیله، قم: مکتبة آیه الله مرعشی9.
  • ابن منظور، محمد بن مکرم(1433)، لسان العرب، بیروت: دار الصادر.
  • احمدی، بابک(1389)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
  • ازهری، محمد ابن احمد(2001م)، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیا التراث العربی.
  • اصفهانی، محمد حسین(1427)، حاشیة المکاسب، قم: ذوی القربی.
  • افخمی، علی و غلامحسین نودهی(1381)، «نظریه معنایی اصالت ظهور در اصول فقه شیعه»، مجله علوم قرآنی و ادبیات عرب دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1و2، ش 588، ص:362-341.
  • امام وردی، محمد حسن،(1399)، ابهام‌‌زدایی از زبان حقوقی، تهران: انشارات مجد.
  • امامی خوانساری، محمد(بی‌‌تا)، حاشیة علی المکاسب، قم: دارالکتب.
  • امیر اقدم، ریما و حسن برجی(1393)، «رویکرد تفسیری بافت‌‌گرایی و کاربرد آن در تفسیر متون دینی(قرآن) و تفسیر متون حقوقی(قوانین)»، دانشنامه حقوق و سیاست، ش21، ص: 157-131.
  • انصاری، مرتضی(1411)، المکاسب، قم: انتشارات مجمع الفکر الإسلامی.
  • ایروانی، علی(1379)، حاشیة المکاسب، قم: کتبی نجفی.
  • باطنی، محمدرضا(1385)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیر کبیر.
  • باقری، مهری(1386)، مقدمات زبان‌شناسی، چ10، تهران: نشر قطره.
  • پایانی، احمد(1397)، شرح مکاسب، قم: انتشارات دارالعلم.
  • -ترمذی، محمد بن عیسی(1426)، الجامع الصحیح(سنن ترمذی لبنان: نشر بیروت.
  • -جباری، مصطفی و حسین رضویان(1394)، «رد پای زبان‌شناسی حقوقی در متون فقهی»، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، س7، ش12، ص:64-41.
  • جزایری، محمد جعفر(1416)، هدی الطالب الی شرح المکاسب، قم: طلیعه النور.
  • جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1397)، ترمینولوژی حقوق، تهران: نشر گنج دانش.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد(1407)، صحاح اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
  • حر عاملی، محمد بن الحسن(1434)، وسائل الشیعة، تهران: نشر اسلامیه.
  • حسینی روحانی، محمد صادق(1435)، فقه الصادقG، قم: آیین دانش.
  • حلی(علامه)، حسن بن یوسف(1410)، ارشاد الأذهان، قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
  • حلی(محقق) جعفر بن حسن(1408)، شرایع الإسلام، قم: اسماعیلیان.
  • خراسانی، محمد کاظم(1440)، کفایة الأصول، قم: انتشارات حقوق اسلامی.
  • خوانساری، محمد(1379)، منطق صوری، تهران: نشر آگاه.
  • خوری، سعید(1435 )، أقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، قم: انتشارات أسوه.
  • خویی، ابوالقاسم(1417)، مصباح الفقاهه، قم: نشر فقاهت.
  • ربانی گلپایگانی، علی(1383)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: بوستان کتاب.
  • ساسانی، فرهاد(1384)، «تأثیر روابط بینامتنی در خوانش متن»، مجله زبان و زبان‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش2، ص: 55-39.
  • سبحانی، شیخ جعفر(1397)، الموجز فی اصول الفقه، ج1، تهران: انتشارات حقوق اسلامی.
  • سیاح، احمد(1387)، فرهنگ بزرگ جامع نوین، تهران: انتشارات اسلام.
  • شهیدی تبریزی، میر فتاح(بی‌‌تا)، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، قم: دارالکتب.
  • صادقی مقدم، محمدحسن و محمدحسن امام ‌‌وردی(1392)، «گونه‌‌هایی از ابهام در گزاره‌‌های قانونی»، مجله‌‌ مطالعات حقوقی، دوره 5، ش2، ص: 159-137.
  • صدر، سید محمد باقر(1415)، دروس فی علم الأصول، بیروت: دارالمنتظر.
  • صفوی، کوروش(1400)، فرهنگ توصیفی معنا‌‌شناسی، تهران: فرهنگ معاصر
  • ـــــــــــــــــ(1399)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
  • ـــــــــــــــــ(1398)، آشنایی با معنا‌‌شناسی، تهران: پژواک کیوان.
  • ــــــــــــــــ(1382)، معناشناسی کاربردی، تهران: همشهری.
  • طباطبائی قمی، تقی(1426)، مبانی منهاج الصالحین، قم: قلم الشرق.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1407)، تهذیب الأحکام، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  • ضیف، شوقی(1393)، العصر الجاهلی، تهران: امیر کبیر.
  • عاملی، زین الدین بن علی(1413)، المسالک الأفهام، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
  • فیض، علیرضا(1382)، مبادی فقه و اصول، تهران: نشر دانشگاه تهران.
  • قزوینی، علی بن اسماعیل(1424)، ینابیع الأحکام، قم: جماعه المدرسین.
  • کاتوزیان، ناصر(1385)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران: نشر میزان.
  • کلانتر، محمد(1410ق)، المکاسب، قم: دارالکتب.
  • کلینی، محمد بن یعقوب(1393)، الکافی، تهران: انتشارات نور الثقلین.
  • گرجی، ابوالقاسم(1392)، تاریخ فقه و فقیهان، تهران: سمت.
  • گندمکار، راحله(1399)، فرهنگ توصیفی معنا‌‌شناسی، تهران: نشر علمی.
  • مامقانی، محمد حسن بن عبدالله(1323ق)، غایة المآل فی شرح المکاسب و البیع، ج2، قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
  • محقق کرکی، علی بن حسین(1414)، جامع المقاصد، قم: آل البیتD لإحیا التراث.
  • محمدی، عادل(1396)، منظورشناسی زبان و تحلیل گفتمان، تهران: نشر روش‌‌شناسان.
  • مختار عمر، احمد(1385)، معناشناسی، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: نشر دانشگاه فردوسی.
  • مزبان، علی حسن(1397)، درآمدی بر معنی‌‌شناسی در زبان عربی، تهران: سمت
  • مظفر، محمدرضا(1386)، اصول فقه، قم: انشارات دارالعلم
  • معلوف، لویس(1388)، المنجد، تهران: نشر اسلام.
  • مکارم شیرازی، ناصر(1425)، انوار الفقاهه(البیع)، قم: مدرسه امام علیG.
  • مکی عاملی، شمس‌‌الدین محمد(1388)، اللمعة الدمشقیة، قم: انتشارات دارالفکر.
  • مکی عاملی، شمس‌‌الدین محمد(1430)، غایة المُراد، قم: مکتب الأعلام الإسلامی فی الحوزه العلمیه.
  • ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ(1430)، الدروس الشرعیه، قم: مکتب الأعلام.
  • مفید(شیخ)، محمد بن محمد(1410)، المقنعه، قم: جماعه المدرسین.
  • موسوی خمینی، روح الله(1421 )، البیع، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی9.
  • نامور مطلق، بهمن و منیژه کنگرانی(1388)، «از تحلیل بینامتنی تا تحلیل بیناگفتمانی»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، ش12، ص: 94-74.
  • نجفی، محمد حسن(1421ق)، جواهر الکلام، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه الإسلامی.
  • هاشمی شاهرودی، محمود(1382)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل البیتD، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
  • یزدی طباطبائی، سید محمدکاظم(1410ق)، حاشیة المکاسب، قم: اسماعیلیان.
  • Brown, G & Yule, G,(1989) Discourse Analysis, Cambridge University Press.
  • Kempson, Ruth M,(1980), Semautic theory, Cambridge University Press.
  • Kooij, IG,(1971) Ambiguity in Natural language, Amsterdom, Netherland, North-Holland Publishing Company.
  • Lyons, J,(1981), Linguistic Semantics, An introduction, Cambridge University Press.
  • Yule, George,(1966) Pragmatics, New York: Oxford University Press.