امکان‎سنجی تغییر مجازات‎های معین شرعی از منظر فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه حقوق و معارف جامعه المصطفی المصطفی العالمیه خراسان، مشهد، ایران.

2 استادیار گروه حقوق جامعة المصطفی العالمیة نمایندگی خراسان، مشهد، ایران(نویسنده مسئول).

3 دانشیار گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد ایران.

4 استادیار گروه حقوق و معارف اسلامی جامعة المصطفی العالمیة نمایندگی خراسان، مشهد، ایران.

چکیده

مسئلۀ تغییرپذیری مجازات‌های اسلامی یکی از مسائلی است که در دهه‌های اخیر میان فقها و حقوق‏دانان مورد بحث جدی قرار گرفته است. دیدگاه رایج بین فقهای اسلامی، عدم تغییرپذیری مجازات‌های معین شرعی، یعنی حدود و قصاص و دیات، است. با این حال، در سال‌های اخیر دلایل و مستنداتی از سوی برخی نویسندگان بر تغییرپذیری این مجازات‌ها ارائه شده است. به همین جهت، لازم است در این مورد تحقیق صورت بگیرد. در این تحقیق در پی پاسخ به این پرسش هستیم که از نظر فقهی چه دلایل قابل استنادی بر امکان تغییر مجازات‌های معین شرعی وجود دارد. حاصل این تحقیق که به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده، این است که از میان مجازات‌های معین شرعی، قصاص و دیات در صورت رضایت بزه‎‎دیده یا ولی ‌دم و موافقت بزهکار قابل تغییر یا اسقاط است. اما مجازات‌های حدی قابل تغییر ماهوی نیست. لذا دلایل مطرح‌شده از سوی برخی نویسندگان بر امکان تغییر دائمی این مجازات‌ها از اتقان کافی برخوردار نیست. با این حال، به‎دلیل عدم تحقق شرایط اجرای مجازات‌های حدی در زمان حاضر، امکان تغییر این مجازات‌ها به‌طور موقت وجود دارد. اما در مورد قصاص و دیات چنین امکانی وجود ندارد مگر در صورت رضایت بزه‎‎دیده یا ولی ‌دم و موافقت بزهکار. 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study on the Feasibility of Modifying Fixed Islamic Penalties Within Islamic Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Sayyid Muhammad Hosseini 1
  • Muhammad Baqer Girayeli 2
  • abbas sheikholeslami 3
  • Morteza Norouzi 4
1 PhD Student, Department of Law and Islamic Sciences, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Law, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran (Corresponding Author).
3 Associate Professor, Department of Criminal Law and Criminology, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Mashhad, Iran.
4 Assistant Professor, Department of Law and Islamic Knowledge, Al-Mustafa International University, Khorasan Branch, Mashhad, Iran
چکیده [English]

   The mutability of Islamic punishments has been a subject of serious debate among Islamic jurists (fuqahāʾ) and legal scholars in recent decades. The prevailing view among Islamic jurists is the immutability of fixed sharīʿa punishments (ḥudūd), namely qiṣāṣ (retaliation) and diyāt (blood money). However, in recent years, some authors have presented arguments and evidence supporting the mutability of these punishments. Therefore, it is necessary to research this matter. In this study, we seek to answer the following question: What jurisprudential (fiqhī) arguments can be cited to support the possibility of changing fixed sharīʿa punishments? The findings of this research, conducted using an analytical-descriptive method, indicate that among the fixed sharīʿa punishments, qiṣāṣ and diyāt can be altered or waived with the consent of the victim or the victim’s guardian (walī al-dam) and the agreement of the offender (jānī). However, ḥudūd punishments are not subject to substantive change. Thus, the arguments presented by some authors for the permanent mutability of these punishments lack sufficient precision. Nevertheless, due to the current lack of conditions for implementing ḥudūd punishments, there is a possibility of temporarily altering these punishments. However, in the case of qiṣāṣ and diyāt, such a possibility does not exist unless the victim or their guardian consents and the offender agree.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic punishments (taʿzīrāt)
  • Fixed sharīʿa punishments (ḥudūd)
  • mutability
  • Substitution
  • Objectivity (mawḍūʿiyyat or relevance)
  • instrumentality (ṭarīqiyyat)
  • Confirmatory rulings (Aḥkām imḍāʾī
  • or to confirm previous laws and usages)

مراجع

قرآن کریم
ابن‎قیّم، محمد بن ابی‌بکر. (1411ق). اعلام الموقعین عن ربّ العالمین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‎قیّم، محمدبن ابی‌بکر. (2010م). إغاثة اللهفان من مصاید الشیطان. ریاض: مکتبة المعارف.
ابن‎منظور افریقی، محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
غزالی، محمد بن محمد. (1428ق). المستصفی. قاهره: دارالبصائر.
ابوزهره، محمد. (1998م). الجریمة و العقوبة فی الفقه الاسلامی. قاهره: دارالفکر العربی.
اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). معجم تهذیب اللغة. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
اسحاقی، محمد، امام، سید محمدرضا و مسعودیان، مصطفی. (1394). اختیارات حاکم اسلامی در تبدیل مجازات رجم با نگاهی به نظرهای شورای نگهبان. دانش حقوق عمومی، ۴(۱۲)، ۴۷–۶۷.
آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1389). کفایة الاصول. تهران: خرسندی.
آصفی، محمدمهدی. (1374). نقش زمان و مکان در تحول فقه (مصاحبه). در نقش زمان و مکان در اجتهاد (تهران). کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی.
جباری، مصطفی و امیدی، جلیل. (1395). عدول از قصاص نفس و مصالحه بر قصاص عضو در قتل عمد. مطالعات حقوقی، ۸(۳)، ۱–۱۸.
جزیری، عبدالرحمن. (1424ق). الفقه علی المذاهب الاربعه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
حائری، سیدکاظم. (1423ق). فقه العقود. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
حرعاملی، محمد بن حسن. (1403ق). وسائل الشیعه. تهران: کتاب فروشی اسلامیه.
حرعاملی، محمد بن حسن. (1423ق). الفوائد الطوسیه. مکتبة المحلاتی.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیه. قم: مؤسسة الامام الصادق (ع).
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1427ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
خلاف، عبدالوهاب. (1414ق). مصادرالتشریع الاسلامی فیما لانص فیه. کویت: دارالقلم.
خمینی، سید روح‎الله. (1373). المکاسب المحرمه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خویی، سید ابوالقاسم. (1394). مبانی تکملة المنهاج. تهران: نشر خرسندی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران.
رحیمی، هادی، وطنی، امیر و ناصری مقدم، حسین. (1399). امکان‎سنجی تغییر احکام در فقه امامیه. پژوهشنامه میان رشته‌ای فقهی، 16 (2)، 165-184.
رمضان بوطی، محمد سعید. (2010م). ضوابط المصلحة العامة. دمشق: دارالفکر.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1384). نقش زمان و مکان در استنباط. فقه اهل بیت، (43).
شاطبی، ابراهیم بن موسی. (1425ق). الموافقات. بیروت: دارالکتب العلمیه.
طباطبایی، سید علی. (1418ق). ریاض المسائل. مشهد: مؤسسة آل البیت.
طبرسی، فضل بن حسن. (1427ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمرتضی.
طوسی، محمد بن حسن. (1351). المبسوط فی فقه الامامیه. قم: المکتبة المرتضویه.
طوسى، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى (چاپ دوم). بیروت: دار الکتاب العربی.
عاملی، زین‌الدین بن علی (شهیدثانی). (1387). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه. قم: دارالتفسیر.
عاملی، زین‌الدین بن علی (شهیدثانی). (1419ق). مسالک الافهام. مؤسسة المعارف الاسلامیه.
عاملی، محمد بن مکی (شهید اول). (1417ق). الدروس الشرعیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
عاملی، محمد بن مکی. (1430ق). القواعد و الفوائد. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
علی، جواد. (1380). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. قم: انتشارت شریف رضی.
فاضل هندی، محمد بن حسن. (1405ق). کشف اللثام فی شرح قواعد الاحکام (ج. 10). قم: مکتبة آیت‎الله المرعشی النجفی.
فتحی­بهنسی، احمد. (1412ق). الموسوعة الجنائیة فی الفقه الاسلامی. بیروت: دارالنهضة العربیة.
کاشف­الغطا، جعفر. (1422ق). کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغرّاء. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
کدیور، محسن. (1387). حقّ الناّس (اسلام و حقوق بشر). تهران: انتشارات کویر.
کلانتری خلیل‎آباد، عباس، متولی‎زاده، نفیسه و گلستان‎رو، صدیقه. (1395). احتیاط در دماء و کاربرد آن در حقوق کیفری. حقوق اسلامی، 13 (4)، 129_160.
محسنی، محمد آصف. (1428ق). صراط الحق فی المعارف الاسلامیه و الاصول الاعتقادیه. قم: ذوی القربی.
محسنى، محمد آصف. (1434ق). معجم الأحادیث المعتبرة. قم: نشر ادیان.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408). شرایع الاسلام (چاپ دوم). قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام. قم: اسماعیلیان.
محقق داماد، سیدمصطفی. (1389). قواعد فقه 4 (بخش جزایی) (چاپ چهاردهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرعشی، سیدمحمدحسن. (1397). دیدگاه‌های نو در نظام کیفری اسلام. به کوشش عباس شیری. تهران: میزان.
مصدق، محمد. (1380). مجازات از دیگاه اسلام موضوعیت دارد یا طریقیت؟ ماهنامه دادرسی، (29).
معرفت، محمدهادی. (1373). اقتراح دربارۀ مبانی اجتهاد. نقد و نظر، 1 (1).
مکارم شیرازی، ناصر. (1380). بحوث فقهیة مهمة. قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب.
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1378). قوانین الاصول. تهران: مکتبة الاسلامیه.
میرمدرس، سیدموسی. (1392). مفهوم و ماهیت دیه از منظر فقه و حقوق اسلامی. فصلنامه فقه، (3).
نجفی، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1415ق). مستند الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث.
نوبهار، رحیم. (1389). اهداف مجازات‌ها در جرائم جنسی (چشم اندازی اسلامی). قم: پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی.
نوبهار، رحیم. (1396). امکان‎سنجی فقهی گذار از مجازات‎های بدنی. فقه، (90)، 39_70.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و همکاران. (1387). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل البیت. قم: مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی.
هاشمی شاهرودی، سیدمحمود. (1378). بایسته‌های فقه جزا. تهران: میزان.
یزدی، محمدکاظم. (1409ق). العروه الوثقی. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار