تطبیق عناصر غصب بر حقوق مالکیت فکری در فقه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران(نویسنده مسئول).

2 دانشیار گروه حقوق پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار گروه حقوق دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.

4 دانشیار جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران.

چکیده

حقوق مالکیت فکری از موضوعات نوپدید در عصر کنونی است. گاهی در اثر تعرض دیگران، پدیدآورنده از تمام یا برخی از امتیازات مادی و معنوی محروم می‌شود. پژوهش حاضر که به شیوۀ کتابخانه‌ای و به‏صورت تحلیلی- توصیفی انجام یافته است، حاکی از آن است که در متون فقهی و قانون مدنی نهاد «غصب» به استیلای عدوانی بر مال و حق غیر تعریف شده است. حق در این تعریف از حیث مفهوم مترادف با مال شمرده شده که ناظر بر امور عینی است، درحالی‏که پدیده‌های فکری از امور غیرمادی‌اند، در چنین حالتی تطبیق استیلاء (عنصر غصب) بر پدیده‌های فکری دشوار می‌نماید. به نظر می‌رسد برای تطبیق عناصر غصب نیازمند بازخوانی مفهوم مال هستیم و به‎تبع آن، نیازمند کاوش در مالیت و عدم مالیت پدیده‌های فکری. تتبع در کتب فقهی نشان‌دهندۀ عدم مقید بودن مفهوم مال به امور عینی است، چراکه مال دارای مفهوم عرفی است و عرف آن را مقید به امور مادی نکرده و شرع نیز تعریف آن را به عرف واگذار نموده است؛ پس هر آنچه از نظر عرف مالیت داشته باشد، از نظر شرع هم مالیت دارد. اینکه مراد از واژۀ «مال» به تعبیر برخی از فقیهان و «حق» به تعبیر برخی دیگر مقید به امور مادی شده است، درست نیست. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Adapting the Elements of Usurpation (Ghaṣb) to Intellectual Property Rights in Islamic Jurisprudence (Fiqh) and Iranian Law

نویسندگان [English]

  • Ali Jahannian 1
  • Sayyid Ali Alavi Qazvini 2
  • Sayyid Hassan Shubairi Zanjani 3
  • Siamak Qiasi Sarki 4
1 Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Mazandaran, Mazandaran, Iran (Corresponding Author)
2 Associate Professor, Department of Law, Farabi College, University of Tehran, Qom, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Law, Department of Law, University of Qom, Qom, Iran
4 Associate Professor, Al-Mustafa International University, Qom, Iran.
چکیده [English]

   Intellectual property rights (IPR) are emerging issues in the contemporary era. Sometimes, due to the encroachment of others, the creator is deprived of all or some of the property and intellectual property rights. The present study, conducted using a library method and in an analytical-descriptive manner, indicates that in the jurisprudential texts (Fiqh) and the Civil Code, the institution of “usurpation” (Arabic: اَلْغَصْب, Romanized: al-ghaṣb) is defined as aggressive dominance over the property and rights of others. The term “right” in this definition is conceptually synonymous with “property,” which refers to tangible matters. However, intellectual creations are intangible. In such a case, applying and adapting dominance (the element of ghaṣb) to intellectual creations seems difficult. It seems that to adapt the elements of ghaṣb, a reinterpretation of the concept of property is needed, followed by an exploration of what is capable of being owned and what is not capable of being owned of intellectual creations. A survey of jurisprudential books shows that the concept of property is not limited to tangible matters, because propertyhas a customary concept, and custom does not restrict it to material matters, and Islamic law or al-Sharʿ has delegated its definition to custom. Therefore, anything that has financial value from the viewpoint of custom also has financial value from the viewpoint of Islamic law. The notion that the word “property ,” in the words of some jurists, and “right,” in the words of others, is restricted to tangible matters is not correct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Elements of usurpation
  • Intellectual works (creations)
  • Intellectual property ownership
  • Absolute legal power of the owner to exercise dominion or control over property
  • Adapting
ابن‌منظور، محمد. (1997). لسان العرب (ج. 1). بیروت: دار صادر.
اردبیلی، محمدعلی. (1390). حقوق جزای عمومی (ج. 1). تهران: نشر میزان.
آقابابایی، حسین. (1383). طرح براندازی در حقوق کیفری ایران، مصر و انگلستان. رهنمون، 9 و 10.
آقابابائی، حسین. (1385). تحلیل جرم براندازی در حقوق کیفری ایران. مجله فقه و حقوق، 10.
آقابابائی، حسین. (1386). بررسی فقهی ـ حقوقی جرم براندازی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
آقایی‌نیا، حسین، و میرزایی برزی، هادی. (1392). چیستی جرائم ناقص. فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، 61.
بابالوئی، محمود. (1393). قانون تعزیرات در نظم حقوق کنونی. تهران: مجد.
باهری، محمد، و داور، میرزاعلی اکبرخان. (1384). نگرشی بر حقوق جزای عمومی. تهران: مجد.
بستانی، فؤاد افرام. (1382). المعجم الوسیط (ج. 1). (محمد بندرریگی، مترجم). تهران: انتشارات اسلامی.
جمشیدی، غلام، و همکاران. (1393). بررسی حقوق جرم تبانی در نظام حقوق کیفری ایران. فصلنامه دانش انتظامی، 16(1).
حائری، محمدحسن، و همکاران. (1391). نگرش نو در رابطه جرم سیاسی با مفاهیم محاربه، افساد ‌فی‌الارض و بغی. آموزه‏های حقوق کیفری، 3.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه (ج. 3). تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت‌نامه (ج. 4). تهران: دانشگاه تهران.
زراعت، عباس. (1385). حقوق جزای اختصاصی تطبیقی ـ3. تهران: ققنوس.
زراعت، عباس. (1388). شرح قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات ـ 2. تهران: ققنوس.
سماواتی پیروز، امیر. (1385). نگرشی به جرم تبانی در حقوق جزای آمریکا. مجله اصلاح و تربیت، 56.
شمس ناتری، محمدابراهیم. (1395). جزوه درسی حقوق کیفری2. قم: جامعه المصطفی العالمیه، مؤسسه آموزش علوم انسانی.
عباسی کلیمانی، عاطفه، و اکبری، عاطفه. (1394). خودآموز حقوق جزای اختصاصی. تهران: مجد.
عمید، حسن. (1360). فرهنگ فارسی عمید. تهران: امیرکبیر.
فرهودی نیا، حسن. (1381). آیا قصد ارتکاب جرم قابل‌تعقیب است؟ پژوهش‏های فلسفی، 182.
قیاسی، جلال‌الدین، و همکاران. (1391). مطالعه تطبیقی حقوق جزای عمومی؛ اسلام و حقوق موضوعه ـ3. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
گلدوزیان، ایرج. (1387). محشای قانون مجازات اسلامی. تهران: مجد.
مجیدی، محمود. (1386). جرائم علیه امنیت. تهران: نشر میزان.
میرمحمد صادقی، حسین. (1387). جرائم علیه امنیت و آسایش عمومی. تهران: نشر میزان.
نجفی توانا، علی. (1380). تعارض و خلأ در مقوله شروع به جرم. مجله کانون وکلا، 175.
نوربها، رضا. (1380). اصل منطقی و ناب گرفتار مفاهیم مملو از ابهام. مجله کانون وکلا، 172.
الهام، غلامحسین، و سمیعی زنوز، حسین. (1392). جرم تبانی علیه اموال، اعراض و نفوس مردم. دیدگاه‏های حقوقی ـ قضایی، 64.
Gillies, P. (1978). The Indictment of Criminal Conspiracy. Ottawa Law Review, 10, 123-174.
Johnson, P. E. (1973). The unnecessary crime of conspiracy. California Law Review, 61 (3), 1137-1179.
Marcus, P. (1977). Conspiracy: The Criminal Agreement in Theory and In Practice. The Georgetown Law Journal, 65 (4), 927-955.2
Sacharoff, L. (2016). Conspiracy as Contract. University of California, Davis, 50 (3), 825-870.