امکان‌‏سنجی قاعدۀ حلیت طیبات و حرمت خبائث

نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

قاعدۀ تحلیل طیبات و تحریم خبائث در منابع فقهی به‌صورت گسترده مورد استناد قرار گرفته است. با این حال، دربارۀ واقعیت آن، پرسش‌های جدی وجود دارد. مسئلۀ اصلی در مورد آن این است که آیا تحلیل طیبات و تحریم خبائث جنبۀ انشایی دارد به‌گونه‌ای که از آن بتوان حکم موضوعات جدید را استنتاج نمود؟ جمع بسیاری از فقیهان بر این باورند و از آن به‌عنوان قاعده‎ای فقهی یاد می‌کنند و حتی آن را از ضروریات دین می‌دانند و برای اثبات حجیت آن به آیات قرآن کریم و روایات استدلال می‏کنند. دیدگاه دیگر این است که تحلیل طیبات و تحریم خبائث، واقعیت باطنی نظام قانون‏گذاری اسلام است و احکام آن بر اساس موازینی چون طیب و خبیث بودن متعلق تشریع شده است، اما این بدین معنا نیست که مکلفان خود قادر به تشخیص مصادیق باشند. پژوهش حاضر که به روش توصیفی – تحلیلی و مستند به منابع کتابخانه‌ای است، در صدد است ضمن تحلیل دیدگاه‌ها و ادلۀ ایشان به بررسی مفاد قاعده، تطبیقات آن، وظیفۀ عملیه در زمان شک و مدارک اعتبار آن بپردازد. برآیند پژوهش این است که اصل حلیت طیبات و حرمت خبائث به‌عنوان قاعده‏ای فقهی تمام نیست و اصطیاد احکام فقهی بر پایۀ عناوین طیب و خبیث از شئون شارع مقدس است و غیر او شایستۀ این مهم نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Feasibility Study of the Rule of Permissibility of Good Things and Prohibition of Impure Things in Islamic Jurisprudence

نویسنده [English]

  • Seyyed Mahmoud Hal Atai
Assistant Professor of Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

   The principle of permitting of ṭayyibāt (permissible things) and the prohibition of khabāʾith (forbidden things) has been extensively referenced in Islamic jurisprudential sources. However, substantial questions exist regarding its underlying reality. The primary issue concerns whether permitting of ṭayyibāt and the prohibition of khabāʾith possess a constitutive aspect such that it can be used to derive rulings for new issues. A significant number of jurists (fuqahā) believe in its applicability, referring to it as a legal principle and asserting that it is even among the necessities of the faith and religion. They rely on verses from the Qurʾan and prophetic traditions (ahādīth) to validate its authority. Alternatively, another view posits that permitting of ṭayyibāt and the prohibition of khabāʾith represents the intrinsic reality of the Islamic legal framework, with its rulings based on criteria such as what is ṭayyib and what is khabīth. However, this does not imply that individuals (mukallafīn) are capable of discerning specific instances accurately. This study, which adopts a descriptive-analytical approach based on library resources, aims to analyze these perspectives and their supporting arguments while investigating the implications of this principle, its applications, the obligations during uncertainty (shakk), and the validity of its sources. The conclusion drawn is that the principle of the permissibility (ḥilliyya) of ṭayyibāt and the prohibition (ḥurma) of khabāʾith is not fully established as a comprehensive qāʿida fiqhiyya (legal principle). Deducing specific aḥkām fiqhiyya (legal rulings) based on the qualities of being ṭayyib (pure, good) or khabāʾith (impure, bad) falls within the purview of the Sacred Lawgiver (Shāriʿ Muqaddas), and none other is qualified for this significant task.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khabāʾith
  • Ṭayyibāt
  • Legal Principle
  • Permissibility
  • Prohibition

مراجع

ابن‎حمزه، محمد. (1408). الوسیلة الی نیل الفضیلة. قم: کتابخانه آیت‎الله مرعشی نجفی (ره).
ابن‎زهره، حمزه. (1417). غنیة النزوع الی علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق (علیه السلام).
ابن‎منظور، محمد. (1414). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
ایروانی، علی. (1406). حاشیه المکاسب. تهران: وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بیهقی، احمد. (1412). معرفة السنن و الآثار. کراچی: دار الأقصی.
بیهقی، احمد. (1424). السنن الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیه.
تبریزی، جواد. (1416). ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
تبریزی، جواد. (1427). تنقیح مبانی العروة (کتاب الصوم). قم: دار الصدیقة الشهیدة (سلام الله علیها).
تبریزی، میرزا فتاح. (1375). هدایة الطالب الی أسرار المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات.
جوهری، اسماعیل. (1410). الصحاح. بیروت: دار العلم.
حمیری، نشوان. (1420). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. بیروت: دار الفکر.
خمینی، سید روح‌الله. (1415). المکاسب المحرمة. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خمینی، سید روح‌الله. (1423). تهذیب الأصول. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خویی، سید ابوالقاسم. (1418). فقه الشیعة (کتاب الطهارة). قم: مؤسسه آفاق.
خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). المستند فی شرح العروة الوثقی. بی‌جا.
خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). مصباح الفقاهة. بی‌جا.
راغب اصفهانی، حسین. (1412). مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار العلم.
راوندی، سعید. (1405). فقه القرآن. قم: انتشارات کتابخانه آیت‎الله مرعشی نجفی (ره).
روحانی، سید صادق. (1412). فقه الصادق (علیه السلام). قم: دار الکتاب.
روحانی، سید صادق. (1429). منهاج الفقاهة. قم: انوار الهدی.
سبحانی، جعفر. (1420). الصوم فی الشریعة الاسلامیه الغراء. قم: مؤسسه امام صادق (علیه السلام).
سبزواری، سید عبدالاعلی. (1409). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. بی‌جا: دفتر سماحة آیت‎الله العظمی السبزواری.
سبزواری، سید عبدالاعلی. (1413). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسة المنار.
سیوری، مقداد. (1425). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوی.
شریف مرتضی، سید علی. (1417). المسائل الناصریات. تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیه.
شهید ثانی، زین‌الدین. (1413). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
شیخ انصاری، مرتضی. (1411). المکاسب. قم: منشورات دار الذخائر.
شیخ انصاری، مرتضی. (1416). فرائد الأصول. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شیخ حر عاملی، محمد. (1414). هدایة الأمة الی أحکام الائمة (علیهم السلام). مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
شیخ صدوق، محمد. (1413). من لا یحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شیخ طوسی، محمد. (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: المکتبة المرتضویه.
شیخ طوسی، محمد. (1407). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شیخ طوسی، محمد. (1411). مصباح المتهجد. بیروت: مؤسسة فقه الشیعه.
شیخ طوسی، محمد. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
شیخ کلینی، محمد. (1429). الکافی. قم: دار الحدیث.
صاحب بن عباد، اسماعیل. (1414). المحیط فی اللغة. بیروت: عالم الکتاب.
طباطبایی، محمدحسین. (1390). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانی، سلیمان. (بی‌تا). المعجم الکبیر. قاهرة: مکتبة ابن تیمیة.
طبرسی، فضل. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو.
طبری، محمد. (1422). تفسیر الطبری. قاهرة: دار الهجرة.
طریحی، فخرالدین. (1416). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
علامه حلی، حسن. (1412). منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
علامه مجلسی، محمدباقر. (1403). بحار الأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فاضل هندی، محمد. (1416). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فراهیدی، خلیل. (1410). العین. قم: هجرت.
فیومی، احمد. (بی‌تا). المصباح المنیر. قم: منشورات دار الرضی.
کاشف الغطاء، حسن. (1422). انوار الفقاهة (کتاب الرهن). نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
کاظمی، جواد. (بی‌تا). مسالک الأفهام الی آیات الأحکام. بی‌جا.
مامقانی، محمدحسن. (1316). غایة الأمال. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
مجلسی اول، محمدتقی. (1414). لوامع صاحبقرانی. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق اردبیلی، احمد. (1403). مجمع الفائدة و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
محقق اردبیلی، احمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفر.
محقق عراقی، علی. (1414). شرح تبصرة المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
محقق یزدی، سید محمدکاظم. (1409). العروة الوثقی فیما تعم به البلوی. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
مصطفوی، حسن. (1402). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: مرکز الکتاب للترجمة و النشر.
مغنیه، محمدجواد. (1419). الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب أهل البیت (علیهم السلام). بیروت: دار الثقلین.
مغنیه، محمدجواد. (1421). فقه ‌الامام الصادق (علیه السلام). قم: مؤسسه انصاریان.
منتظری، حسینعلی. (1415). دراسات فی ‌المکاسب المحرمة. قم: نشر تفکر.
نجفی، محمدحسن. (1404). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمد. (1415). مستند الشیعة. قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام).
نووی، یحیی. (بی‌تا). المجموع فی شرح المهذب. دار الفکر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار