مصب دعوی؛ به‎مثابۀ معیاری در توصیف خواهان نسبت به امر موضوعی در دعاوی مدنی (با تکیه بر آرای امام خمینی (ره))

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائن، ایران.

چکیده

تحریر محل اختلاف در دعاوی توسط طرفین و معرفی صحیح قلمرو امور موضوعیِ دعوی تحت عنوان مفهوم توصیف در آیین دادرسی مدنی تلقی می‌شود. این تأسیس اقتباسی بیانگر نقش طرفین دعوی در شناسایی و جهت‌بخشی خاستگاه واقعی دعاوی محسوب می‌شود تا جایی که چگونگی اقامه دعوی بر سرنوشت نهایی آن مؤثر است. «مصب دعوی» یکی از مفاهیمی است که هرچند در لسان فقها به‏صورت عنوانی مستقل و مبسوط مطرح نشده، می‌توان از آن به‎عنوان یک کاربست در جهت توصیف و شناسایی موضوع دعاوی توسط طرفین در دادرسی اسلامی بهره جست. جستارها در قالب دو رویکرد کلی نشان می‌دهد که برخی از فقها مانند امام خمینی (ره) در مقابل فقیهان معاصر که توصیف دعاوی را از دریچۀ غرض و اثر دعاوی جست‏وجو می‌کنند، با وجود تصریح به پذیرش لوازم عقلی و عرفی طرح دعوی که پشتوانۀ متقنی در سیرۀ اجتهادی ایشان دارد، به‎دلیل ضرورت وظیفۀ دادرس به صرف استماع دعوای خواهان، به‏طور کلی مصب دعوی یا همان تحریر ظاهرشدۀ دعوی توسط خواهان را حامل جایگاه صحیح طرح دعوی می‌دانند. تحکیم این دیدگاه مترقی که حامل اندیشه حاکمیت ارادۀ طرفین بر امور موضوعی دعوی است، موضوع این نوشتار است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Maṣabb al-Daʿwā: As a Criterion in Describing the Plaintiff Concerning the Subject Matter in Civil Lawsuits (Based on the Opinions of Imam Khomeini (RA))

نویسنده [English]

  • Morteza Keshavarzi Valdani
Assistant Professor, Department of Islamic Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Bozorgmehr University of Qaenat, Qaen, Iran.
چکیده [English]

   Determining the point of contention in lawsuits by the parties and correctly identifying the scope of the factual matters of the claim is considered within the concept of tawṣīf (description) in civil procedure. This comparative established principle reflects the role of the litigants in identifying and directing the true basis of the claims, such that the manner of initiating the lawsuit affects its outcome. “Maṣabb al-Daʿwā” is a concept that, although not discussed as an independent and detailed title in the words of jurists (fuqahāʾ), can be utilized to describe and identify the subject matter of claims by the parties in Islamic jurisprudence. Investigations, through two general approaches, indicate that some jurists, such as Imam Khomeini, in contrast to contemporary jurists who seek the description of claims through the lens of the purpose and effect of the claims, generally consider Maṣabb al-Daʿwā, or the apparent written form of the claim by the plaintiff, as the correct basis for initiating the claim, due to the necessity of the judge’s duty to merely hear the plaintiff’s claim, despite explicitly accepting the rational and customary requirements of initiating a claim, which has a solid basis in his sīrah-yi ijtihādī (method of juristic reasoning and usages). Consolidating this progressive view, which carries the idea of the parties’ autonomy of will (ḥākimiyyat-i irādah) over the factual matters of the claim, is the subject of this article.”

کلیدواژه‌ها [English]

  • Amr-i Mawḍū’ī (Subject Matter)
  • Tawṣīf (Description)
  • Ḥākimiyyat-i Irādah (Autonomy of Will)
  • Purpose of the Claim
  • Maṣabb al-Da’wā

مراجع

قرآن کریم
قانون آیین دادرسی مدنی
اشتهاردی، علی پناه. (1417). مدارک العروه. تهران: نشر الاسوه.
اصفهانی، سید ابوالحسن. (1392). وسیله النجاه مع حواشی الامام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
اصفهانی، سید ابوالحسن. (1393ق). وسیله النجاه مع حواشی الگلپایگانی. قم: مهر استوار.
امام خمینی، سید روح‎الله. (1399). تحریر الوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
امام خمینی، سید روح‎الله. (1434). البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
انصاری، مرتضی بن محمدامین. (1411). مکاسب. قم: دارالذخائر.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین. (1406ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
آشتیانی، محمدحسن بن جعفر. (1383). کتاب القضاء. قم: نشر زهیر.
پورطهماسبی‎فرد، محمد و محسنی، حسن. (1384). اصل تسلط طرفین دعوی بر جهات و موضوعات دعوا. مجله کانون وکلا، (190).
جوادی آملی، عبدالله. (1389). کتاب الحج، تقریرات ابحاث محقق داماد. قم: مرکز نشر اسراء.
حسینی روحانی، سید محمد. (1418ق). منتقی الاصول، تقریرات عبدالصاحب حکیم. قم: دفتر آیت‎الله سید محمد حسینی روحانی.
حسینی میلانی، محمدهادی. (بی‌تا). محاضرات فی فقه الامامیه کتاب البیع. قم.
حلی، حسین. (1432ق). اصول الفقه. قم: مکتبه الفقه و الاصول المختصه.
خدابخشی، عبدالله. (1390). حقوق دعاوی، مبانی فقهی آیین دادرسی مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
خوانساری نجفی، موسی. (1373ق). منیه الطالب فی حاشیه المکاسب. تهران: مکتبه المحمدیه.
خویی، سید ابوالقاسم. (1388). مکاسب البیع (چاپ چهارم). قم: مؤسسه احیا الآثار امام خویی.
دهخدا، علی اکبر. (1363). لغت نامه. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
رشتی، میرزا حبیب الله. (1316ق). التعلیقه علی مکاسب الشیخ الانصاری. قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
زین الدین، محمدامین. (1413). کلمه التقوی. قم: مطبعه مهر.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1424). ارشاد العقول الی مباحث الاصول، تقریرات درس محمدحسین حاج عاملی. قم: مؤسسه الامام صادق.
شهید اول، محمد بن مکی. (1412). دروس الشرعیه فی الفقه الامامیه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1413). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
صدر، سید محمد. (1420). ماوراء الفقه. بیروت: نشر الاضواء.
طباطبایی حکیم، سیدمحسن. (1390). مستمسک العروه الوثقی. قم: مؤسسه دارالتفسیر.
طوسی، محمد بن حسن. (1375). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1420ق). تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: مؤسسه الامام صادق.
عراقی، آقا ضیا الدین. (1379). کتاب القضا. قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا.
علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. (1414). تذکره الفقها. قم: مؤسسه آل البیت.
فاضل لنکرانی، محمد موحدی. (1421). تفصیل الشریعه النکاح. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار.
فیض، علیرضا. (1394). مبادی فقه و اصول مشتمل بر بخشی از مسائل آن دو علم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر. (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی، اعمال حقوقی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1363). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی. (1413). کتاب القضاء. قم: دارالقرآن الکریم.
گلپایگانی، سید محمدرضا موسوی. (1414). هدایه العباد. قم: دارالقرآن الکریم.
متین، احمد. (1381). مجموعه رویۀ قضایی. تهران: انتشارات رهام.
محسنی، حسن. (1389). اداره جریان دادرسی بر پایه همکاری و در چارچوب دادرسی. تهران: شرکت سهامی انتشار.
محسنی، حسن. (1396). کد آیین دادرسی مدنی فرانسه (چاپ سوم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
محقق حلی، جعفر بن حسن. (1408). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: اسماعیلیان.
محقق داماد، سیدمصطفی. (1383). قواعد فقه (چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مرعشی نجفی، سید شهاب الدین. (1406). منهاج المومنین. قم: کتابخانه عمومی آیت‎الله مرعشی نجفی.
مظفر، محمدرضا. (بی‌تا). حاشیه الشیخ المظفر علی المکاسب. تحقیق شیخ جعفر کوثرانی. قم: حبیب.
معین، محمد. (1376). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
مکارم شیرازی، ناصر. (1411). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام امیر المومنین.
موسوی بجنوردی، میرزاحسن. (1377). قواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
نجفی اصفهانی صاحب جواهر، محمدحسن. (بی‌تا). جواهر الکلام. بیروت: دارالاحیا التراث العربی.
وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل. (1417). حاشیه مجمع الفائده و البرهان. قم: مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی.
یزدی، سید محمدکاظم. (1410). حاشیه المکاسب. قم: اسماعیلیان.
یزدی، سید محمدکاظم. (1414). تکمله العروه الوثقی. قم: کتابفروشی داوری.
Brus, F. (2014). Le principe dispositif et le procès civil (Doctoral dissertation). Université de Pau et des Pays de l'Adour.
Cornet, A., & Foyer, J. (2004). Retour sur la qualification. LGDJ.
Mazeaud, H., & Tunc, A. (2008). Traité théorique et pratique de la responsabilité civile (5th ed., Vol. 3). PUF.
Mazeud, L. (1912). De la distinction des jugements déclaratifs et des jugements constitutifs de droit. RTD Civ.
Motulsky, H. (1996). La cause de la demande dans la délimitation de l'office du juge. Dalloz.
Vincent, J., & Guinchard, S. (2008). Procédure civile. Dalloz.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار