کاربرد اصول معناشناسی و کاربردشناسی نظریه بافت در متون فقه بیع

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی و مدرس گروه معارف دانشگاه، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندرعباس، بندرعباس، ایران.

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

3 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران.

چکیده

نظریۀ بافت از مشهورترین رویکردهای شناخته‌شده در زبان‌شناسی نوین است. این رویکرد در نظر دارد از ابزارهای علمی و همگانی در حوزۀ زبان برای فهم منظور گویندۀ کلام در سخن‌کاوی و تحلیل آن استفاده کند. سؤال این است که چگونه نظریۀ مذکور را می‌توان برای فهم منظور شارع مقدس و به‌اصطلاح استنباط احکام فقهی به کار گرفت. در نوشتار حاضر، نویسندگان با استفاده از ابزارها و روش‌های متداول سخن‌کاوی و منظورشناختی، برخی از انواع بافت را در تحلیل استنباطات متون فقهی بیع، مؤثر یافته‌اند. نتایج حاکی از این است که غالب روش‌های متداول ـ از جمله، ارجاع، جایگزینی و حذف در حوزۀ بافت درون‌زبانی و انواع کارگفت‌های زبان‌شناس مشهور جان سرل در کُنش‌های گفتاری از کارگفت‌های اعلامی، اظهاری، تعهدی و ترغیبی ـ را می‌توان با برخی از مبانی استنباطی فقها در زمینۀ بیع، تطبیق نمود. این در حالی است که معدودی از این کنش‌ها همانند کنش عاطفی، الزاماً برآیند استنباطی لازم را برای تحصیل احکام واجد نبودند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Application of Semantic and Pragmatic Principles of Context Theory in the Fiqh Texts on Bay'

نویسندگان [English]

  • Davood Saeedi 1
  • Taher Ali-Mohammadi 2
  • Karim Kokhaizadeh 3
  • Tahereh Afshar 4
1 Ph.D. Graduate in Jurisprudence and Islamic Legal Fundamentals, Lecturer, Department of Islamic Studies, Faculty of Literature and Humanities, Islamic Azad University, Bandar Abbas Branch, Bandar Abbas, Iran.
2 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Legal Fundamentals, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ilam University, Ilam
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Islamic Legal Fundamentals, Faculty of Theology and Islamic Studies, Ilam University, Ilam, Iran
4 Associate Professor, Department of English Language and Literature, Ilam University, Ilam, Iran.
چکیده [English]

Context theory is one of the most well-known approaches in modern linguistics. This approach seeks to employ scientific and common tools in the linguistic domain to understand the speaker’s intended meaning in discourse analysis and interpretation. The question is how this aforementioned theory can be applied to comprehend the intent of the sacred legislator (shāriʿ al-muqaddas) and, so to speak, in the iṣṭinbāṭ (deduction) of juridical rulings (aḥkām fuqahāʾ). In the present article, the authors, utilizing the common tools and methods of discourse analysis and semantic-pragmatic intention studies, have found certain types of contexts effective in the analysis of iṣṭinbāṭs derived from fiqh texts on bayʿ (sale). The results indicate that the majority of conventional methods—including referencing, substitution, and omission within intralingual context, as well as various illocutionary acts by the renowned linguist John Searle in speech acts such as declarative, assertive, commissive, and directive—can be matched with certain foundational principles of the fuqahāʾ’s iṣṭinbāṭ in the field of bayʿ. Meanwhile, a few of these acts, such as the emotive act, inevitably did not yield the necessary interpretative results for deriving valid aḥkām.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bay'
  • context
  • textual context
  • situational context
  • speech acts

مراجع

آلام، کر. (۱۳۸۲). نشانه‌شناسی تئاتر و درام. تهران: نشر قطره.
ابن‌اثیر، مبارک بن محمد. (۱۳۶۷). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌فارس، احمد بن فارس. (۱۴۰۴ق). معجم مقاییس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر.
امیراقدم، ریما و حسن برجی. (۱۳۹۳). رویکرد تفسیری بافت‌گرایی و کاربرد آن در تفسیر متون دینی (قرآن) و تفسیر متون حقوقی (قوانین). دانشنامۀ حقوق و سیاست، (۲۱)، ۱۳۱-۱۵۷.
انصاری، مرتضی. (۱۴۱۱ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ایشانی، طاهره و معصومه نعمتی قزوینی. (۱۳۹۳). تحلیل خطبۀ حضرت زینب سلام الله علیها در کوفه بر اساس نظریۀ کنش گفتاری سِرل. مجلۀ سفینه، سال دوازدهم، (۴۵)، ۲۵-۵۱.
بجنوردی، میرزا حسن. (۱۳۷۷). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
برزگر، مهدی. (۱۳۹۱). روش تفسیر متن بر اساس نظام اقتضائات. فصلنامۀ فقه، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، دورۀ ۱۹، (۷۲)، ۱۳۰-۱۶۵.
پایانی، احمد. (۱۳۹۳). شرح مکاسب. قم: دارالعلم.
ترکاشوند، فرشید و نسرین ناگهی. (۱۳۹۲). تحلیل مقایسه‌ای سازوکار قرینه و بافت در فهم متن. فصلنامۀ پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال سوّم، (۹).
جباری، مصطفی و حسین رضویان. (۱۳۹۴). رد پای زبان‌شناسی حقوقی در متون فقهی. فصلنامۀ مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال ۷، (۱۲).
جمعی از پژوهشگران. (۱۴۲۳ق). موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب اهل البیت (ع). قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه الاسلامی بر مذهب اهل بیت.
حجت کوه‌کمره‌ای، محمد. (۱۴۰۹ق). کتاب البیع. قم: النشر الاسلامی.
حرّ عاملی، محمد بن الحسن. (۱۴۳۴ق). وسایل الشیعه. تهران: نشر اسلامیه.
حسینی معصوم، سید محمد و رادمرد، عبدالله. (۱۳۹۴). تأثیر بافت زمانی-مکانی بر تحلیل کنش گفتار، مقایسۀ فراوانی انواع کنش‌های گفتار در سوره‌های مکی و مدنی قرآن کریم. جستارهای زبانی، دورۀ ۶، (۳)، ۶۵-۹۲.
حکمت‌نیا، محمود. (۱۳۹۱). نظریۀ حق از دیدگاه محمدحسین غروی اصفهانی. فصلنامۀ حقوق اسلامی، س۹، (۳۴).
ذهنی تهرانی، محمّدجواد. (۱۳۶۹). تشریح المطالب. قم: نشر حاذق.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ القرآن. لبنان: دارالعلم.
رجبی، محمود. (۱۳۹۶). روش تفسیر قرآن. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ساسانی، فرهاد. (۱۳۹۸). تأثیر بافت متنی بر معنای متن. دوفصلنامۀ زبان‌پژوهی دانشگاه الزهرا (س)، سال دوّم، (سوّم).
صدر، محمدّباقر. (۱۳۹۸ق). المعالم الجدیده. قم: دارالصدر.
صدر، محمدّباقر. (۱۴۳۲ق). کتاب البیع. قم: محبین.
صفوی، کورش. (۱۳۸۲). معناشناسی کاربردی. تهران: همشهری.
صفوی، کورش. (۱۳۹۸). آشنایی با معناشناسی. تهران: انتشارات پژواک کیوان.
صفوی، کورش. (۱۳۹۹). درآمدی بر معناشناسی. تهران: نشر سورۀ مهر.
صفوی، کورش. (۱۴۰۰). فرهنگ توصیفی معناشناسی. تهران: نشر فرهنگ معاصر.
طباطبائی قمی، تقی. (۱۴۱۳ق). عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب. قم: محلاتی.
طباطبائی، سید محمدحسین. (۱۴۱۷ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: موسسۀ نشر اسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۰۳ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیّه. قم: دارالهادی للمطبوعات.
عزیزی، سیروس و نگار مؤمنی. (۱۳۹۱). زبان‌شناسی حقوقی، درآمدی بر زبان، جُرم و قانون. تهران: جهاد دانشگاهی.
عسکری متین، سجاد و علی رحیمی. (۱۳۹۲). تحلیل گفتمان حقوقی، واکاوی نقش کارگفت در بافت حقوقی. مجلۀ جستارهای زبانی، دورۀ چهارم، (۱۴).
علامه حلّی، حسن بن یوسف. (۱۴۲۰ق). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه. قم: موسسۀ الامام الصادق (ع).
فیومی، احمد. (1405ق.). المصباح المنیر. قم: منشورات دار الرضی.
قائمی‌نیا، علیرضا. (۱۳۹۹). معناشناسی ۱. تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۹۳). الکافی. تهران: نورالثقلین.
گندمکار، راحله. (۱۳۹۹). فرهنگ توصیفی معناشناسی. تهران: نشر علمی.
محقق حلّی، جعفر بن حسن. (۱۳۵۵). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. تهران: مکتبة الصدوق.
محقق داماد، سید مصطفی. (۱۳۹۵). قواعد فقه؛ بخش مدنی ۲. تهران: سمت.
مزبان، علی حسن. (۱۳۹۷). درآمدی بر معناشناسی در زبان عربی. تهران: سمت.
مطوری، حسین. (۱۴۰۰). تحلیل سورۀ مرسلات بر پایۀ نظریۀ کنش گفتاری. دوفصلنامۀ آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، دورۀ ۷، (۱).
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۸۵). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: مدرسۀ علی ابن ابی‌طالب (ع).
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۵ق). انوار الفقاهه (بیع). قم: مدرسۀ علی ابن ابی‌طالب (ع).
موسوی خمینی، روح‌الله. (۱۳۹۲). المکاسب المحرمه. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح‌الله. (۱۳۹۲). کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، مصطفی. (۱۳۷۶). کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
نائینی، محمدحسین. (۱۳۷۳). منیة الطالب. تهران: المکتبة المحمدیة.
نوری (محدث)، میرزا حسین. (۱۴۰۷ق). مستدرک الوسایل. قم: آل البیت لاحیاء التراث.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار