پاسخ‌های خانواده‌محور به بزهکاری کودکان در فقه امامیه و قانون کیفری ایران و فرانسه

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد محلات، محلات، ایران.

2 دانشیار حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه قم، قم، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد محلات، محلات،

چکیده

بزهکاری کودکان و پاسخ‌دهی مناسب به آن از جمله مسائل مهم بیشتر نظام‌های اجتماعی است. ازآنجاکه خانواده جایگاه مهمی در شکل‌گیری شخصیت و جامعه‌پذیری کودکان و نوجوانان دارد، بر اهمیت حفظ این جایگاه در پاسخ‌دهی به بزهکاری کودکان تأکید می‌شود. واکاوی این مهم از منظر فقه امامیه و قوانین کیفری ایران و فرانسه موضوع مورد مطالعۀ این مقاله است که به روش توصیفی-تحلیلی تدوین یافته است. با توجه به مسئولیتی که اسلام بر دوش والدین گذاشته و تکالیفی که در امر خطیر تربیت متوجه آنان ساخته، جایگاه خانواده در اسلام بسیار مهم تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که خانواده در کانون پاسخ‌های جامعوی اعم از کنشی و واکنشی به بزهکاری نوجوانان قرار دارد و اسلام پاسخ‌هایی از این دست را بر پاسخ‌های کیفری دولتی ترجیح می‌دهد. از این نمونه پاسخ‌ها، می‌توان به تربیت مذهبی کودک و تأمین نیازهای حیاتی او و تأدیب کودک اشاره کرد. این مهم در قانون کیفری ایران و فرانسه نیز تا حدی مورد توجه قرار گرفته است. پذیرش سرپرستی خانوادۀ اولیه و خانوادۀ جایگزین و اخذ تضمینات لازم از آن‌ها نمونه‌هایی از توجه به جایگاه خانواده در پاسخ‌دهی به بزهکاری کودکان است. با وجود این، با عنایت به آموزه‌های اسلامی می‌توان ادعا کرد که کاستی‌های جدی در این خصوص وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Family-Based Responses to Juvenile Delinquency in Imāmī Jurisprudence and the Criminal Law of Iran and France

نویسندگان [English]

  • Ruhollah Ebrahimi 1
  • Mohammad Ali Haji Deh Abadi 2
  • Sayyid Alireza Hosseini 3
1 PhD Student in Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Islamic Azad University, Mahalat Branch, Mahalat, Iran.
2 Associate Professor of Criminal Law and Criminology, University of Qom, Qom, Iran.
3 Assistant Professor,, Department of theology, jurisprudence and Islamic law, Mahallat Branch, Islamic Azad University, Mahallat, Iran
چکیده [English]

Juvenile delinquency and appropriate responses to it constitute one of the significant concerns of most social systems. Given that the family plays a pivotal role in the formation of personality and the socialization of children and adolescents, emphasis is placed on preserving this position when addressing juvenile delinquency. Examining this matter from the perspective of Imāmī fiqh and the criminal laws of Iran and France is the subject of the present article, which has been prepared using a descriptive–analytical method. Considering the responsibility that Islam places upon parents and the obligations it assigns to them in the vital matter of upbringing, the family holds a highly significant status in Islam—such that it occupies a central position in community-based responses, whether proactive or reactive, to juvenile delinquency. Islam prefers such responses over state-imposed criminal sanctions. Examples of these responses include the child’s religious upbringing, the fulfillment of his essential needs, and his proper discipline (taʾdīb). This emphasis is reflected, to some extent, in the criminal laws of both Iran and France. The acceptance of guardianship by the biological family or a substitute family, along with the obtaining of necessary guarantees from them, are examples of attention to the family’s role in responding to juvenile delinquency. Nevertheless, in light of Islamic teachings, it can be asserted that serious shortcomings remain in this regard.

کلیدواژه‌ها [English]

  • family
  • proactive and reactive responses
  • juvenile delinquency
  • taʼdīb
  • Imāmī Fiqh
  • Iranian Criminal Law
  • France

مراجع

قرآن کریم.
ابن‌بابویه، محمدبن‌على. (۱۴۱۳ق). من لایحضره‌الفقیه (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (۱۴۱۴ق). لسان‌العرب (چاپ سوم). بیروت - لبنان: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دارصادر.
احسایی، ابن‌ابی‌جمهور. (۱۴۰۵ق). عوالی اللئالی. قم: دارسیدالشهداء للنشر.
حاجی‌ده‌آبادی، محمدعلی. (۱۳۹۱). حقوق تربیتی کودک در اسلام. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
حرّ عاملی، محمدبن‌الحسن. (۱۴۰۹ق). وسائل‌الشیعه الی تحصیل مسائل‌الشریعه. قم: انتشارات اسلامیه.
حلی (ابن‌فهد)، احمدبن محمد. (۱۴۰۷ق). عدة‌الداعی و نجاح‌الساعی. قم: دارالکتب الاسلامیة.
دانش، تاج‌زمان. (۱۳۸۵). طفل بزهکار کیست؟ روش اصلاح و تربیت او چیست؟. تهران: انتشارات کیهان.
دانش، تاج‌زمان. (۱۳۸۶). اطفال و جوانان بزهکار (چاپ چهارم). تهران: نشر میزان.
رنوچی، ژان‌فرانسوا و کورتن، کریستین. (۱۳۹۵). حقوق کیفری کودکان و نوجوانان. (بهزاد رضوی‌فرد و خدیجه بهشتی، ترجمه). تهران: میزان.
روشن، محمد و حسینی، انسیه. (۱۳۹۴). نقش خانواده در پاسخ‌دهی به اطفال بزهکار با تأکید بر قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲. فصلنامۀ خانواده‌پژوهی، سال یازدهم، (۴۴).
سالاری‌فر، محمدرضا. (۱۳۸۸). درآمدی بر نظام خانواده در اسلام (چاپ دوم). قم: نشر هاجر.
سبزواری، عبدالاعلی. (۱۴۱۷ق). مهذب الاحکام. قم: مؤسسة المنار.
شیخ مفید، محمدبن محمد. (۱۳۹۴ق). امالی. (طه طرزی، ترجمه). تهران: انتشارات آدینه سبز.
صلاحی، جاوید. (۱۳۸۸). بزهکاری اطفال و نوجوانان (چاپ چهارم). تهران: نشر میزان.
طوسی، محمدبن‌حسن. (۱۴۰۰ق). النهایة فی مجرد‌الفقه و الفتاوی (چاپ دوم). بیروت - لبنان: دار‌الکتاب‌العربی.
طوسی، محمدبن‌حسن. (۱۴۰۹ق). التبیان فی دائرة المعارف قرآن کریم. (احمد حبیب قصیر عاملی، تحقیق). بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین. (۱۳۷۸). اطیب البیان فی تفسیر القرآن (چاپ دوم). تهران: اسلام.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). اصول الکافی. تهران: دار‌الاسـوه للطباعة و النشر.
گلپایگانی، محمدرضا. (۱۴۱۲ق). الدر‌المنضود فی احکام‌الحدود. (علی کریمی‌جهرمی، به‌کوشش). قم: دارالقرآن الکریم.
مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار. بیروت: دار‌احیاء التراث العربی.
محمدی‌اصل، عباس. (۱۳۸۵). بزهکاری نوجوانان و نظریه‌های انحراف اجتماعی. تهران: انتشارات علم.
مرادی، قاسم. (۱۳۹۶). تعدیل مجازات زندان. فصلنامۀ علمی تخصصی اندیشمندان حقوق، دورۀ پنجم، (۱۳).
مروت، برزو. (۱۳۹۷). نقش بسترها و فرایندهای اجتماعی در هویت و فرایند هویت‌یابی کودکان (خانواده، مدرسه، همسالان، جامعه و...). اولین همایش ملی کودکان ایران اسلامی در دورۀ پیش از دبستانی. وزارت آموزش و پرورش.
مغربی، نعمان بن محمد تمیمی. (۱۳۸۵ق). دعائم الاسلام. قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
مکارم‌شیرازی، ناصر. (۱۳۸۷). تفسیر نمونه (چاپ سیزدهم). تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
موسوی بجنوردی، سید محمد؛ و جعفری دولابی، منا. (1388). مقایسه حقوق کیفری اطفال ایران و فرانسه  با تاکید بر کنوانسیون حقوق کودک. نامه الهیات. دورۀ 3، (9): 111ـ122.
مهدوی، محمود. (۱۳۸۸). اطفال و نوجوانان در معرض خطر (مطالعۀ موردی بررسی عوامل خطر بزهکاری در نوجوانان کانون اصلاح و تربیت تهران) (رسالۀ دکتری، استاد راهنما: دکتر محمد آشوری). دانشگاه تهران.
نجفی، محمدحسن. (۱۴۰۴ق). جواهر‌الکلام فی شرح شرائع‌الاسلام (چاپ هفتم). بیروت - لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
نجفی‌ابرندآبادی، علی‌حسین. (۱۳۹۰). پیشگیری عادلانه از جرم. در علوم جنایی (مجموعۀ مقالات در تجلیل از دکتر آشوری) (ویرایش دوم). تهران: سمت.
نوری‌طبرسی، حسین‌بن‌محمدتقی. (۱۴۰۸ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. بیروت: موسسة آل البیت (علیهم السلام) لاحیاء التراث.
نیازپور، امیرحسن. (۱۳۹۰). توافقی‌شدن آیین دادرسی کیفری. تهران: میزان.
نیازپور، امیرحسن. (۱۳۹۱). تکالیف جرم‌شناسانۀ دستگاه قضایی در پرتو قانون برنامۀ پنجم توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی. مجلۀ حقوقی دادگستری، (۸۰).
نیازپور، امیرحسن. (۱۳۹۶). حقوق کیفری کودکان و نوجوانان (فرایند پاسخ‌دهی به بزهکاری کودکان و نوجوانان) (چاپ دوم). تهران: میزان.
ورام، مسعودبن‌عیسی. (۱۳۶۹). آداب و اخلاق در اسلام. (محمدرضا عطایی، مترجم). مشهد: آستان قدس رضوی، موسسۀ چاپ و انتشارات.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار