تأثیر عدۀ وفات و طلاق بر احداد بانوان در فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران.

چکیده

«إحداد» یا «حِداد» به‌معنای ترک خودآرایی زنان در دوران عده است. «عده» در فقه اسلامی به مدت زمانی گفته می‌شود که باید زنان پس از وفات شوهر یا طلاق سپری کرده و پس از آن اجازۀ ازدواج مجدد را خواهند داشت؛ لذا برخی از مذاهب، احداد را از توابع عده به شمار آورده‌اند. فقها دربارۀ وجوب احداد اتفاق‌نظر دارند، اما در مورد احداد در عدۀ طلاق اختلاف‌نظر دارند. پژوهش حاضر بر اساس روش توصیفی-تحلیلی به بررسی آرای فقهی درخصوص تأثیر عدۀ طلاق بر حداد بانوان می‌پردازد. با استقرای آرای فقهی مشخص می‌شود که جمهور فقها احداد را در دوران عدۀ طلاق لازم نمی‌دانند، درحالی‌که فقهای حنفی احداد را در دوران عدۀ طلاق بائن (صغری، کبری، خلع و فسخ نکاح) نیز لازم دانسته‌اند. بنابراین، قول جمهور، طبق ظواهر نصوص و مقاصد شریعت، راجح به نظر می‌رسد. حنفیه احداد را بر زنان اهل کتاب، مجنون و صغیر لازم نمی‌دانند، درحالی‌که جمهور فقها به‌دلیل همسانی احکام نکاح و طلاق، قائل به وجوب احداد برای همۀ زنان بوده و با توجه به عدم تفاوت آثار نکاح و طلاق، قول جمهور راجح به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Impact of the 'Iddah of Death and Divorce on the Iḥdād of Women in Islamic Fiqh

نویسندگان [English]

  • Samira vafaei
  • wrya hafidi
  • soheila rostami
, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran.
چکیده [English]

“Iḥdād” or “ḥidād” means the abstention from self-adornment by women during the period of ʿiddah. “ʿIddah” in Islamic fiqh refers to the period of time that women must observe after the death of their husband or divorce, after which they are permitted to remarry; hence, some schools of thought (madhāhib) consider iḥdād as one of the concomitants of ʿiddah. Jurists (fuqahāʾ) are in agreement regarding the obligation of iḥdād, but they differ on iḥdād during the ʿiddah of divorce. The present study, based on a descriptive-analytical method, examines the fiqhī opinions concerning the impact of the ʿiddah of divorce on the iḥdād of women. Through an inductive survey of fiqhī opinions, it becomes evident that the majority of jurists (jumhūr al-fuqahāʾ) do not deem iḥdād necessary during the period of the ʿiddah of divorce, whereas Ḥanafī jurists consider iḥdād obligatory during the ʿiddah of irrevocable divorce (bāʾin) (minor [ṣughrā], major [kubrā], khulʿ, and dissolution of marriage [faskh al-nikāḥ]). Therefore, the opinion of the majority appears preponderant (rājiḥ) in accordance with the apparent meanings of the texts (ẓawāhir al-nuṣūṣ) and the objectives of the Sharīʿah (maqāṣid al-sharīʿah). The Ḥanafiyyah do not deem iḥdād obligatory for women from the People of the Book (ahl al-kitāb), the insane (majnūn), or minors (ṣaghīr), whereas the majority of jurists, due to the uniformity of the rulings on marriage and divorce (aḥkām al-nikāḥ wa-al-ṭalāq), hold iḥdād to be obligatory for all women, and considering the absence of difference in the effects of marriage and divorce (āthār al-nikāḥ wa-al-ṭalāq), the opinion of the majority appears preponderant.

کلیدواژه‌ها [English]

  • iḥdād
  • hidād
  • zīnah
  • zawjah
  • iddah
  • talāq
قرآن کریم
ابن‌اثیر، مجدالدین مبارک. (۱۳۹۹ق). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. بیروت: المکتبة العلمیة.
ابن‌ادریس، حلی. (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن‌العربی، محمد بن عبدالله. (۱۴۲۴ق). احکام القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌براج، عبدالعزیر. (۱۴۰۶ق). المهذب. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
ابن‌حجر، احمد. (۱۳۷۹ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. مصر: المکتبة السلفیة.
ابن‌حزم، أبومحمد علی. (بی‌تا). المحلى بالآثار. بیروت: دارالفکر.
ابن‌دقیق العید، تقی‌الدین محمد. (۱۴۰۷ق). إحکام الأحکام شرح عمدة الأحکام. بیروت ـ قاهره: دار عالم الکتب.
ابن‌رشد، أبو‌الولید محمد. (۱۴۲۵ق). البیان والتحصیل. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
ابن‌عابدین، محمدامین. (۱۴۱۲ق). حاشیة رد المحتار. دارالفکر.
ابن‌عبدالبر، أبو‌عمر یوسف. (۱۳۸۷ق). الاستذکار. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌قدامة المقدسی، عبدالرحمن. (۱۳۸۸ق). المغنی. دار: مکتبة القاهرة.
ابن‌قیم، محمد بن أبی‌بکر. (۱۴۱۵ق). زاد المعاد فی هدی خیر العباد. بیروت، کویت: مؤسسة الرسالة.
ابن‌کثیر، أبوالفداء إسماعیل. (۱۴۲۰ق). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌مفلح، إبراهیم. (۱۴۱۸ق). المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌منذر، محمد. (۱۴۲۵ق). الاجماع. دارالمسلم للنشر والتوزیع.
ابن‌منظور، محمد. (۱۴۱۴ق). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
ابن‌همام، محمد. (بی‌تا). فتح القدیر على الهدایة. بیروت: دارالفکر.
ابوداود، سلیمان بن الأشعث. (۱۴۳۰ق). سنن أبی‌داود. دارالرسالة العالمیة.
افندی، علی خواجه أمین. (۱۴۱۱ق). درر الحکام فی شرح مجلة الأحکام. انتشارات دارالجیل.
الأندلسی، أبوحیان محمد. (۱۴۲۰ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
بابرتی، محمد. (۱۳۸۹ق). العنایة شرح الهدایة. مصر: مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده.
الباجی، ابوالولید سلیمان. (۱۳۳۲ق). المنتقى شرح الموطإ. مصر: مطبعة السعادة.
باجی، سلیمان. (۱۳۳۲ق). المنتقى شرح الموطإ. مصر: مطبعة السعادة.
بخاری، محمد. (۱۴۲۲ق). صحیح البخاری. دار طوق النجاة.
بیهقی، أحمد. (۱۴۱۲ق). معرفة السنن والآثار. قاهره: دارالوفاء.
حرّ عاملی، محمد. (۱۴۱۶ق). وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل بیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
حلی، حسن. (۱۴۱۳ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حلی، حسن. (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة. مشهد، ایران: مؤسسة آل البیت (ع).
حنان سلیمان، صبیحات، رشید. (۲۰۰۲م). الحداد واحکامه فی الفقه الاسلامی. انتشارات: جهینة للنشر والتوزیع.
دمیری، کمال‎‎‎‎الدین. (۱۴۲۵ق). النجم الوهاج فی شرح المنهاج. جدة: دارالمنهاج.
رازی، أبو‌عبد‌الله محمد. (۱۴۲۰ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
رازی، زین‌الدین ابو‌عبد‌الله محمد. (۱۴۲۳ق). مختار الصحاح. (المکتبة العصریة والدار النموذجیة، تحقیق).
راغب اصفهانی، حسین. (۱۴۱۲ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالقلم.
رجراجی، أبو‌الحسن علی. (۱۴۲۸ق). التَّحصیلِ ونتائج لطائف التَّأْویل فی شَرحِ المدَوَّنة وحَلِّ مُشکلاتها. انتشارات: دار ابن حزم.
رستمی، سهیلا؛ حفیدی، وریا و احمدی، ابوبکر. (۱۴۰۱). بررسی تطبیقی مبانی تعلق نفقۀ زوجه در فقه اسلامی و آثار آن در زندگی زناشویی. فصلنامۀ پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، سال هجدهم، (۷۰).
رعینی، محمد. (۱۴۱۲ق). مواهب الجلیل. انتشارات: دارالفکر.
رملی، محمد. (۱۴۳۰ق). نهایة المحتاج. بیروت: دارالفکر.
زبیدی، مرتضى محمّد. (۱۴۲۲ق). تاج العروس من جواهر القاموس. انتشارات: وزارة الارشاد والأنباء فی الکویت.
زرکشی، أبو‌عبد‌الله بدر‌الدین. (۱۴۱۴ق). المنثور فی القواعد الفقهیة. انتشارات: وزارة الأوقاف الکویتیة.
زمخشری، محمود بن عمرو. (۱۴۰۷ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب العربی.
زمخشری، محمود بن عمرو. (۱۴۱۹ق). أساس البلاغة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
زیعلی، جمال‌الدین. (۱۴۱۸ق). نصب الرایة. بیروت: مؤسسة الریان للطباعة والنشر.
زیلعی، فخرالدین. (۱۳۱۳ق). تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق. قاهره: المطبعة الکبری الأمیریة، بولاق.
سباعی، مصطفی. (۱۴۰۴ق). المرأة بین الفقه والقانون. انتشارات: دارالوراق.
سرخسی، محمد بن أحمد. (۱۴۱۴ق). المبسوط. بیروت: دارالمعرفة.
سعیدی، فریده. (۱۳۹۳). تشریع حجاب در اسلام و حدود فقهی آن. مجلۀ فقه و حقوق خانواده، دورۀ ۱۹، (۶۱).
سیدمرتضی، ابوالقاسم علی. (۱۴۱۵ق). الانتصار لما اجتمعت علیه الامامیة ومسائل الانفرادت. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شافعی، أبو عبد‌الله محمد. (۱۴۱۰ق). الأم. بیروت: دارالمعرفة.
شربینی، محمد بن أحمد الخطیب. (۱۴۱۵ق). مغنی المحتاج. انتشارات: دارالکتب العلمیة.
شوکانی، محمد بن علی. (۱۴۱۳ق). نیل الأوطار شرح منتقی الأخبار. انتشارات: دارالحدیث.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۲ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. (سلطان العلماء حسن بن محمد، حاشیه). قم، ایران: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صنعانی، محمد. (۱۴۳۳ق). سبل السلام. مکةالمکرمة: دارالحدیث.
طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم. (۱۴۱۷ق). العروة الوثقی. انتشارات: مؤسسة النشر الاسلامی.
طباطبایی، سید محمدحسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: منشورات اسماعیلیان.
طبری، محمد. (۲۰۰۰م). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. انتشارات: دار هجر للطباعة.
طحاوی، ابوجعفر احمد. (۱۴۱۴ق). شرح معانی الآثار. مدینه: عالم الکتب.
طوسی، ابوجعفر محمد. (۱۳۶۴). تهذیب الأحکام فی شرح المقنعة لشیخ المفید. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
طوسی، ابوجعفر محمد. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی الفقه الامامیة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء التراث الجعفریة.
طوسی، ابوجعفر محمد. (۱۴۰۷ق). الخلاف. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
عظیم آبادی، محمد أشرف. (۱۴۱۵ق). عون المعبود. بیروت: دارالکتب العلمیة.
عینى، محمود بن أحمد. (۱۴۲۰ق). البنایة شرح الهدایة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
غرناطی، محمد. (۱۴۱۶ق). التاج و الاکلیل لمختصر خلیل. بیروت: دارالکتب العلمیة.
فیروزآبادى، مجد‌الدین أبو‌طاهر محمد. (۱۴۲۶ق). القاموس المحیط. بیروت: مؤسسة الرسالة.
قدوری، أبو‌الحسین أحمد. (۱۴۱۸ق). مختصر القدوری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
قرافی، أبو‌العباس شهاب‌الدین أحمد. (۱۹۹۴م). الذخیرة. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
قرطبی، أبوعبد‌الله محمد. (۱۳۸۴ق). الجامع لأحکام القرآن. القاهرة: دارالکتب المصریة.
قسطلانی، احمد. (۱۳۲۳ق). إرشاد الساری لشرح صحیح البخاری. مصر: المطبعة الکبری الأمیریة.
کاسانی، ابوبکر. (۱۴۰۶ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. انتشارات: دارالکتب العلمیة.
کلینی، محمد. (۱۳۸۷). الکافی. قم: دارالحدیث.
لطیفی، عبدالحسین. (۱۳۹۵). آیین‌های سوگواری در دین هندویی. مطالعات شبه‌قاره، سال هشتم، (۲۹)، ۱۳۳-۱۴۶.
مالک بن انس، مالک بن انس بن مالک الأصبحی. (۱۴۱۵ق). المدونة. بیروت: دارالکتب العلمیة.
مالک بن انس، مالک بن انس بن مالک الأصبحی. (۱۹۸۵م). الموطأ. بیروت، لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
ماوردی، علی. (۱۴۱۹ق). الحاوی الکبیر فی فقه مذهب الامام الشافعی. بیروت: دارالکتب العلمیة.
محدث نوری، شیخ حسین. (۱۴۱۱ق). مستدرک الوسائل. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
مرداوی، علاءالدین علی. (بی‌تا). الانصاف (چاپ دوم). انتشارات: دار إحیاء التراث العربی.
مرغینانی، علی. (بی‌تا). الهدایة فی شرح بدایة المبتدی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مسلم، أبو‌الحسن القریشی. (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۴۲۷ق). دائرة المعارف فقه مقارن. قم: انتشارات مدرسۀ الامام علی بن ابی‌طالب (ع).
نوری، یحیی. (۱۳۸۵). اسلام و عقائد و آراء بشری، یا جاهلیت و اسلام (چاپ دهم). انتشارات: نوید نور.
نووی، محیی‌الدین یحیى. (۱۳۹۲ق). المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نووی، محیی‌الدین یحیى. (۱۴۱۲ق). روضة الطالبین و عمدة المفتین. بیروت ـ دمشق: المکتب الاسلامی.
هگل، جرج ویلیام فردریک. (۱۹۸۴م). محاضرات فی فلسفة التاریخ. (عبدالفتاح امام، ترجمه). بیروت: دارالتنویر والنشر.