واکاوی میزان مشروعیت قانون اجبار به تحصیل (بررسی موردی قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ۱۳۹۹)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

چکیده

نظر به اهمیت تحصیل، قانون اجبار به تحصیل از جمله قوانینی است که سابقۀ تقنینی طولانی داشته و در گذر زمان، دستخوش تغییرات گوناگونی گردیده است. حال، با توجه به لزوم تطبیق قوانین موضوعه با اصول و احکام شریعت، بر مبنای اصل ۷۲ قانون اساسی، یکی از موارد ضروری در خصوص این قانون بررسی میزان مشروعیت چنین اجباری است. لذا مقالۀ حاضر به شیوۀ توصیفی-تحلیلی به واکاوی مشروعیت اجبار به تحصیل مذکور در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹ به‌عنوان آخرین ارادۀ قانون‎گذار در این مسئله، پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که الزام به تحصیل نسبت به مقطع ابتدایی با لحاظ مصالح فرد و اجتماع، دارای توجیه شرعی است؛ لذا بر فرض ممانعت اولیای کودک از تحصیل او، مجازات آنان، مشروع می‌باشد. اما در ارتباط با مقطع متوسطه این اجبار و به‌تبع آن مجازات ناشی از عدم تمکین از اجبار نه نسبت به محصل موجه به شمار می‌رود، نه نسبت به اولیای محصل. لذا در این بخش، قانون نیازمند اصلاح است و بهتر آن است که قانون‎گذار در این مورد، به‌جای اتخاذ شیوۀ قهری و الزام‌آور، با لحاظ راهکارهای تشویقی به مبارزه با کم‌سوادی برخیزد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Legitimacy of the Compulsory Education Law (A Case Study of the 1399 Law on the Protection of Children and Adolescents)

نویسنده [English]

  • mahdiyeh ghanizadeh
...
چکیده [English]

Given the importance of education, the law on compulsory education is among the statutes with a long legislative history, having undergone various changes over time. In view of the necessity to align positive laws with the principles and rulings of the sharīʿa, as stipulated by Article 72 of the Constitution, a critical aspect of this law is the examination of the religious legitimacy (mashrūʿiyya) of such compulsion. Accordingly, the present article employs a descriptive-analytical method to scrutinize the mashrūʿiyya of compulsory education as outlined in the Law on the Protection of Children and Adolescents enacted in 1399 [2020 CE], which represents the most recent expression of legislative intent on this matter. The research findings indicate that the obligation for education at the primary level possesses religious justification (tawjīh sharʿī), considering the interests (maṣāliḥ) of both the individual and society. Therefore, in the event that a child's guardians (awliyāʾ) prevent their education, the punishment of those guardians is deemed religiously lawful (mashrūʿ). However, with regard to the secondary level, this compulsion—and, consequently, the punishment arising from non-compliance—is not considered justifiable, neither for the student (muḥaṣṣil) nor for the student's guardians. Thus, this section of the law requires amendment, and it would be preferable for the legislator, in this regard, to combat illiteracy through incentive-based measures rather than adopting coercive and obligatory approaches.

کلیدواژه‌ها [English]

  • compulsory education law
  • primary school level
  • secondary school level
  • student (muhașșil)
  • student's guardians (awliyā' al-muhașșil)
برنامه ریشه‌کنی بی‌سوادی در جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۹۳). (چاپ دوم). سازمان نهضت سوادآموزی.
حاتمی، صادق؛ ذوالفقاری، عطیه؛ و منصوری اول، عطیه. (۱۳۹۸). نقش آموزش و پرورش در توسعۀ اجتماعی و فرهنگی. پژوهش و مطالعات علوم اسلامی، سال ۱، (۱)، ۵۹-۶۵.
حسینی، محمد رشید. (۱۹۹۰). تفسیر المنار. الهیئة المصریة العامة للکتاب.
حلّی، جعفر بن حسن. (۱۴۰۸ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم). قم: موسسه اسماعیلیان.
خدارحمی، مریم و ملکی، حسن. (۱۳۹۴). بررسی رابطۀ تعاملی جامعه و مدرسه در برنامۀ درسی دورۀ متوسطه. فصلنامۀ مطالعات برنامۀ درسی ایران، دورۀ ۱۰، (۳۹)، ۱۵۵-۱۸۲.
خویی، ابو القاسم. (۱۴۱۸ق). موسوعة الامام الخویی. قم: موسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
دفتر مطالعات اجتماعی مجلس شورای اسلامی. (۱۳۹۰). بررسی وضعیت پوشش تحصیلی و ریشه‌کن‌کردن بی‌سوادی در کشور. (کد موضوعی: ۲۱۰، شمارۀ مسلسل: ۱۲۰۷۰).
روحانی، سید صادق. (بی‌تا). فقه الصادق (ع). [بی‌جا]: [بی‌نا].
سبزواری، سیدعبدالاعلی. (۱۴۱۳ق). مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسسۀ المنار.
سیستانی، سید علی. (1415ق). منهاج الصالحین. قم: مکتب آیة الله العظمی السید السیستانی.
شعبانی، حسن. (۱۳۷۸). روش تدریس پیشرفته (آموزش مهارت‌ها و راهبردهای تفکر). تهران: انتشارات سمت.
شهید اول، محمد بن مکی. (بی‌تا). القواعد و الفوائد. قم: کتابفروشی مفید.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی. (۱۴۱۳ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم: موسسة المعارف الاسلامیة.
صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی. (۱۳۶۴).. ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی.
طباطبایی یزدی، محمدکاظم. (۱۴۰۹ق). العروة الوثقی (چاپ دوم). بیروت: موسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن حسن. (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الامامیة (چاپ سوم). تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
عباسی، بیژن. (۱۳۹۳). مبانی حقوق اساسی (چاپ سوم). تهران: انتشارات جنگل.
عبداللهی، محمد. (۱۳۷۱-۱۳۷۲). جایگاه و نقش آموزش و پرورش در فرایند توسعۀ ملی ایران. فصلنامۀ علوم اجتماعی، (۳ و ۴)، ۵۷-۷۴.
غروی، محمدحسین. (۱۳۷۳). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب. تهران: المکتبة المحمدیة.
قاضی شریعت‌پناهی، ابوالفضل. (۱۳۹۵). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (چاپ چهارم). نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۷۷). فلسفۀ حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۸۹). دورۀ حقوق مدنی- خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کرمی، سمانه و عنایتی، ترانه. (۱۴۰۱). ارائۀ مدل نقش آموزش و پرورش در توسعۀ پایدار با رویکرد الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت. فصلنامۀ علمی آموزش محیط زیست و توسعۀ پایدار، سال ۱۰، (۳)، ۵۵-۷۱.
گرجی ازندریانی، علی‌اکبر. (بی‌تا). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران. (جزوۀ درسی حقوق اساسی ۲). دانشکدۀ حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
گلپایگانی، محمدرضا. (۱۳۸۳). الهدایة الی من له الولایة. قم: چاپخانۀ علمیه.
لنکرانی، محمد فاضل. (۱۴۲۵ق). جامع المسائل- عربی. قم: انتشارات امیر قلم.
محقق داماد، مصطفی. (۱۴۰۶ق). قواعد فقه (چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
معنیان، داوود و صفایی، فاطمه. (۱۳۸۸). گذری بر فلسفۀ آموزش و پرورش. تهران: نشر سفیر اردهال.
مکارم، ناصر. (۱۴۲۴ق). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسۀ امام علی (ع).
ملکی، حسن. (۱۳۸۷). مبانی برنامه‌ریزی درسی آموزش متوسطه. تهران: انتشارات سمت.
میرزای قمی، ابوالقاسم. (۱۴۱۳ق). جامع الشتات فی اجوبة السوالات. تهران: موسسۀ کیهان.
نجفی، محمدحسن. (بی‌تا). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام (چاپ هفتم). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمد. (۱۴۱۵ق). مستند الشیعة. قم: موسسۀ آل البیت علیهم السلام.
هلک، ژاک. (۱۳۷۱). آموزش و پرورش: سرمایه‌گذاری برای آینده. (عبدالحسین نفیسی، مترجم). انتشارات مدرسه.